Torbiel na jajniku – przyczyny, objawy, leczenie, ciąża

Torbiel nazywana też cystą jest zamkniętą, workowatą strukturą wypełnioną płynem lub galaretowatą treścią, która może pojawić się w niemal każdej części naszego ciała, zarówno na zewnątrz organizmu (twarz, szyja, czy nadgarstki), jak i wewnątrz narządów oraz gruczołów.

Przy czym torbiele na jajniku należą do najczęstszych patologii narządów rodnych, które występują u kobiet w każdym wieku. Najczęściej jednak tworzą się one w okresie rozrodczym, bowiem większość z nich ma związek z pracą tego parzystego narządu. Ich rozmiary mogą natomiast wahać się w granicach od kilku do nawet kilkudziesięciu milimetrów. Zdarza się jednak, że osiągają one wielkość pomarańczy, czy grejpfruta.

Zdecydowana większość (95%) torbieli na jajnikach to zmiany łagodne, nie będące przyczyną chorób nowotworowych. Natomiast tylko 5% z nich ma złośliwy charakter i może oznaczać nowotwór jajnika. Co ważne, cysty mogą znajdować się zarówno we wnętrzu jajnika, w jego ścianie lub na szypułce, na zewnętrznej stronie tego gruczołu (co zdarza się jednak stosunkowo rzadko).

Ponadto cysty mogą występować pojedynczo lub grupowo. Jeśli są one liczne i znajdują się na obu jajnikach, to wówczas mogą uniemożliwiać dojrzewanie prawidłowych komórek jajowych, przez co stają się przyczyną niepłodności.

Jak dotąd nie udało się ustalić jednoznacznych przyczyn powstawania torbieli, każdy ich rodzaj ma bowiem inne uwarunkowania.

Najczęściej jako powód wskazuje się jednak:

• zaburzenia hormonalne;
• stany zapalne dróg rodnych;
• czynniki genetyczne;
• zespół policystycznych jajników (PCOS);
• endometriozę;
• nie pękanie pęcherzyków Graafa w odpowiednim czasie;
• zmiany nowotworowe.

Proces tworzenia się torbieli na jajniku jest powolny i zwykle nie daje żadnych objawów oraz nie zagraża pobliskim tkankom ani ogólnemu zdrowiu. W wielu przypadkach kobieta dowiaduje się o ich istnieniu dopiero w gabinecie ginekologicznym po przeprowadzeniu rutynowego badania USG. Większość z nich znika samoistnie, bez interwencji lekarskiej, część torbieli na jajniku wymaga natomiast szybkiego leczenia hormonalnego lub operacyjnego. Dlatego też, tak ważne jest, aby zmiany te były regularnie kontrolowane, co w razie konieczności pozwoli na podjęcie odpowiedniego leczenia.

Torbiele na jajniku w ok. 50 % przypadków nie dają żadnych symptomów, które mogłyby zaniepokoić kobietę (zwłaszcza gdy są niewielkich rozmiarów). Natomiast cysty w zaawansowanym stadium mogą być już przyczyną wielu nieprzyjemnych objawów.

W zależności od wielkości i lokalizacji może to być:

• uczucie parcia na pęcherz moczowy;
• ból podbrzusza;
• odczuwalny ból jajnika, na którym znajduje się torbiel;
• częste wzdęcia;
• stałe podenerwowanie;
• zwiększony obwód brzucha (mimo braku przybrania na wadze);
• zaburzenia cyklu i/lub krwawienia międzymiesiączkowe;
• zaparcia;
• zgrubienie, jeżeli torbiel znajduje się tuż pod skórą;
• ból w odcinku lędźwiowym kręgosłupa;
• przyrost wagi;
• wczesne uczucie sytości poposiłkowej;
• dyskomfort podczas stosunku;
• bolesne i obfite krwawienia miesiączkowe;
• zmiany w owłosieniu ciała;
• tkliwość piersi;
• łysienie w przypadku mnogich torbieli (zazwyczaj jest to łysienie spowodowane bliznowaceniem oraz łysieniem pochodzenia androgenowego).

W przypadku, gdy kobieta zauważy u siebie tego typu objawy, to najlepiej będzie, gdy jak najszybciej umówi się na wizytę u specjalisty, który sprawdzi, jaki to rodzaj zmian. Przy czym Polskie Towarzystwo Ginekologiczne radzi, by każda kobieta powyżej 35. roku poddawała się badaniu układu rozrodczego przynajmniej raz w roku. Zmiany te najlepiej uwidacznia USG ginekologiczne transwaginalne.

Natomiast w przypadku pęknięcia torbieli i wydostania się jej zawartości do jamy otrzewnej (zapalenie otrzewnej) wystąpić mogą objawy „ostrego brzucha”. Poza ostrym i nagłym bólem, charakteryzują się gorączką, zawrotami głowy, nudnościami, wymiotami, osłabieniem, czy zatrzymaniem stolca.

W takiej sytuacji należy jak najszybciej znaleźć się pod opieką lekarską ponieważ objawy te mogą być spowodowane innymi chorobami. Może to być chociażby pęknięcie ciąży pozamacicznej czy zapalenie wyrostka robaczkowego.

Jak już wiemy, w większości przypadków torbiele są łagodnymi zmianami nowotworowymi. Obecnie wyróżnia się ok. 40 typów torbieli jajnika. Dzielą się one na dwa główne rodzaje, z czego w każdym z nich wyróżnia się dodatkowe podgrupy. Podział ten przedstawia się w następujący sposób:

Torbiel ciałka żółtego, zwana również ciałkiem żółtym, jest jednym z najczęstszych zmian cystycznych występujących w jajnikach u kobiet. Powstaje po pęknięciu pęcherzyka Graafa podczas owulacji, kiedy uwalniany jest dojrzały komórkowo jajnikowy. Ciałko żółte wypełnia się płynem i tworzy się charakterystyczna, mała torbiel.

W większości przypadków, torbiel ciałka żółtego jest bezobjawowa i samoistnie się wchłania, nie powodując żadnych komplikacji. Jednakże, w niektórych sytuacjach, może powodować dolegliwości związane z bólem w podbrzuszu, który może utrzymywać się przez kilka dni. Torbiel ciałka żółtego może także wpłynąć na regularność cyklu menstruacyjnego, co może być niepokojące dla niektórych kobiet.

W rzadszych przypadkach, torbiel ciałka żółtego może ulec powiększeniu lub pęknięciu, powodując wyciek płynu do jamy otrzewnej. W takiej sytuacji, objawy mogą być bardziej nasilone, w tym silny ból brzucha, nudności, wymioty i osłabienie. Przedstawiona sytuacja wymaga pilnej interwencji medycznej, w celu uniknięcia poważniejszych powikłań.

Zazwyczaj, torbiel ciałka żółtego nie wymaga specjalnego leczenia i znika samoistnie w ciągu kilku cykli menstruacyjnych. W celu potwierdzenia diagnozy i wykluczenia innych zmian patologicznych w jajnikach, lekarz może zlecić badanie ultrasonograficzne (USG) jamy brzusznej. W przypadku, gdy torbiel jest większa lub powoduje silne dolegliwości, lekarz może rozważyć możliwość leczenia farmakologicznego w celu złagodzenia objawów.

Ważne jest, aby nie lekceważyć żadnych niepokojących objawów, takich jak silny ból brzucha, krwawienie międzymiesiączkowe czy zaburzenia cyklu menstruacyjnego. Jeśli wystąpią tego rodzaju objawy, zaleca się skonsultowanie się z lekarzem w celu dokładnej diagnozy i odpowiedniego postępowania.

Ogólnie rzecz biorąc, torbiel ciałka żółtego jest łagodnym schorzeniem, które często nie wymaga specjalistycznego leczenia i samoistnie się wchłania. Jednakże, w przypadku jakichkolwiek niepokojących objawów, zaleca się konsultację z lekarzem, aby wykluczyć poważniejsze problemy i zapewnić odpowiednią opiekę zdrowotną.

Torbiel czynnościowa, która powstaje wskutek nieprawidłowości hormonalnych, jest gładkościennym pęcherzykiem wypełnionym treścią płynną o wielkości od kilku milimetrów do kilkunastu centymetrów. Najczęstszymi rodzajami torbieli czynnościowych jajnika są:

• torbiele czynnościowe pęcherzykowe – podczas prawidłowo przebiegającego cyklu miesiączkowego komórka jajowa dojrzewa tworząc tzw. pęcherzyk Graafa. Po jego pęknięciu komórka wydostaje się swobodnie do jajowodu. Zdarza się jednak, że w przypadku zaburzeń hormonalnych, nie pojawi się sygnał inicjujący pęknięcie pęcherzyka, który z biegiem czasu wypełnia się płynem i rozrasta tworząc torbiel pęcherzykową;
• torbiele czynnościowe ciałka żółtego – pęknięty pęcherzyk Graafa fizjologicznie przekształca się w tzw. ciałko żółte, które zanika, jeśli nie dojdzie do ciąży. Może jednak zdarzyć się tak, że ciałko to nie zaniknie a w jego wnętrzu powstanie torbiel ciałka żółtego.

Co ważne, oba przedstawione powyżej typy torbieli czynnościowych najczęściej mają łagodny charakter i nie wymagają leczenia. Zazwyczaj po prostu zanikają po kilku cyklach miesiączkowych. W niektórych przypadkach jednak ginekolog może zalecić terapię hormonalną. Ważne jest też, aby je regularnie obserwować.

Inaczej przedstawia się sytuacja w przypadku torbieli nie czynnościowych:

• torbiele endometrialne (zwane niekiedy czekoladowymi) – są to cysty tworzące się w przebiegu endometriozy, choroby, w której dochodzi do odrywania się fragmentów błony śluzowej macicy. Zdarza się, że dostają się one do jajników, zapoczątkowując tym samym tworzenie się torbieli o ciemnobrązowym kolorze (stąd nazwa czekoladowe), wypełnia je bowiem ciemna krew. Ten typ torbieli może wymagać zabiegu operacyjnego, ponieważ może ona stanowić zagrożenie dla zdrowia pacjentki.
• torbiele dermoidalne (inaczej skórzaste) – jeśli w okresie zarodkowym różnicujące się komórki ektodermy „zgubią się” i dotrą do jajnika, to mogą utworzyć torbiel skórzastą. Jest ona nowotworem łagodnym i w większości przypadków nie złośliwieje (dochodzi do tego tylko w przypadku 2% chorujących na nie kobiet). Torbiele dermoidalne zawierające m.in. włosy, komórki naskórka, komórki tłuszczowe, gruczoły łojowe czy paznokcie. Stanowią najczęstszą odmianę potworniaka dojrzałego, będącego łagodnym nowotworem jajnika. Ze względu na częstość powikłań usuwa się je operacyjnie;
• zespół policystycznych jajników (PCOS) – zdarza się, że na skutek zaburzeń hormonalnych, niedojrzałe pęcherzyki Graafa zamieniają się w maleńkie torbielki. Jest to zespół policystycznych jajników (tzw. wielotorbielowatość). Nie dochodzi wówczas do owulacji, zwiększa się natomiast poziom hormonów płciowych męskich, który może być przyczyną nieregularnych miesiączek i niepłodności. Tego rodzaju zmiany leczy się lekami hormonalnymi.

Leczenie torbieli na jajniku jest zróżnicowanym procesem, który zależy od rodzaju danej zmiany i jej wielkości. W większości przypadków torbiele czynnościowe o niewielkich rozmiarach wymagają wyłącznie systematycznej kontroli ginekologa (nierzadko znikają one całkowicie, samoczynnie). Natomiast większe i bardziej liczne cysty można leczyć terapią hormonalną, polegającą na przyjmowaniu progesteronu w 2 fazie cyklu.

W sytuacji gdy również i ta metody nie przynosi oczekiwanych rezultatów, to wówczas torbiele takie usuwa się. Za pomocą metody laparoskopowej wycina się również torbiele endometrialne i skórzaste. Warto pamiętać o tym, że kobiety, które miały tego rodzaju zmiany i zostały wyleczone mają tendencję do tworzenia się nowych cyst. Z tego powodu powinny znajdować się pod stałą obserwacją lekarską.

Choć większość torbieli na jajnikach to zmiany łagodne, to niektóre z nich zbyt późno zdiagnozowane mogą być przyczyną poważnych komplikacji. Mowa tu przede wszystkim o pęknięciu torbieli i o skręcie jajnika, czyli jego obrocie wokół własnej osi, blokującym napływ krwi. W konsekwencji prowadzi to do niedotlenienia i martwicy narządu, która wymaga już usunięcia.

Jeśli natomiast lekarz podejrzewa, że torbiel może mieć charakter nowotworowy to może zlecić badania dodatkowe. Należą do nich np. badanie markerów nowotworowych (CA 125). W wypadku nieprawidłowych wyników markerów rekomendowane jest jak najszybsze rozpoczęcie leczenia onkologicznego, w tym chirurgiczne usunięcie zmiany.

Ważne jest, aby mieć na uwadze to, że ten typ nowotworu złośliwego dotyka nie tylko kobiety po menopauzie, ale i osoby w młodszym wieku. Ponadto wycina się też wszystkie torbiele złożone, w związku z niebezpieczeństwem przekształcenia się ich w raka jajnika. Również preferowaną formą zabiegu jest wówczas klasyczna operacja z otwarciem powłok brzusznych. Dzięki niemu możliwe jest dokładne obejrzenie jajnika i okolicznych tkanek.

Torbiele na jajniku pomimo tego, że są zjawiskiem powszechnym, to jedynie w znikomym odsetku przypadków mogą być przyczyną problemów z płodnością. Znaczna bowiem ich większość ma charakter czynnościowy i przemijający. Sprawia to, że nie mają wpływu na poczęcie (zazwyczaj kilkumiesięczna terapia tabletkami antykoncepcyjnymi doprowadza do ich zaniku). Nie dotyczy to jednak wszystkich przypadków, zdarzają się bowiem wyjątki, gdzie torbiel uniemożliwia zajście w ciążę. Kiedy?

Szacuje się, że endometrioza występuje u ok. 7-15% kobiet w wieku rozrodczym, a nieleczona może prowadzić do niepłodności. Wszystko przez obecność patologicznych zmian narządów układu rozrodczego, takich jak m.in. zrosty i torbiele endometrialne, zwane też torbielami czekoladowymi. Mogą one utrudniać zajście w ciążę, przede wszystkim dlatego, że nieprawidłowe tkanki endometrium prawdopodobnie znajdują się też w innych miejscach, utrudniając tym samym owulację i transport komórki jajowej (niedrożność jajowodów).

Endometrioza odpowiedzialna jest za 40-50% przypadków problemów zajścia w ciążę. Ponadto również rokowania dotyczące urodzenia zdrowego dziecka w przypadku chorujących na nią kobiet są znacznie gorsze niż w przypadku osób zdrowych. Niestety endometriozy nie da się trwale wyleczyć, gdyż ma ona tendencję do nawracania (ustępuje sama dopiero gdy kobieta przechodzi menopauzę). W przypadku niepłodności związanej z tą chorobą najczęściej rozważa się zastosowanie metod wspomaganego rozrodu (największą skuteczność wykazuje in vitro).

Torbiel skórzasta jest nowotworem łagodnym, który w większości przypadków nie złośliwieje. Jest to najczęstszy nowotwór u młodych dziewcząt i kobiet (między 20. a 30. rokiem życia). Może on znaczącą rozregulować cykl miesiączkowy i utrudniać zajście w ciążę. Torbiel skórzastą leczy się operacyjnie, laparoskopowo lub metodą otwartą (laparotomia).

Zespół policystycznych jajników (PCOS) jest najczęstszym zaburzeniem hormonalnym, które dotyka od 5 do 21% kobiet w wieku 15-44 lata. Przy czym większość pacjentek dowiaduje się o tym, że choruje na PCOS, kiedy ma problemy z zajściem w ciążę. Choroba ta jest bowiem odpowiedzialna za ponad 70% przypadków niepłodności i braku owulacji.

Kobiety z zespołem policystycznych jajników rzadko mają owulację, a gromadzące się w jajniku niedojrzałe pęcherzyki Graafa tworzą liczne torbiele. Po pewnym czasie owe torbiele włóknieją, przez co objętość jajników ulega powiększeniu.

Istotne jest jednak to, że PCOS, nie oznacza wcale tego, że kobieta, która na niego choruje nie ma szans na naturalne poczęcie dziecka. W dużej mierze zależy to od rodzaju i stopnia zaburzeń. Przy łagodnie przebiegającej chorobie szanse na zostanie mamą zwiększa chociażby zmiana stylu życia na zdrowszy.

Natomiast w przypadku kobiet cierpiących na cięższą postać PCOS, konieczne jest wdrożenie farmakoterapii (stymulacja jajeczkowania, która przywraca owulację u ok. 60-80% pacjentek) lub zastosowania metod wspomaganego rozrodu (zabieg inseminacji domacicznej, a następnie in vitro, które jest obecnie najbardziej zaawansowaną metodą leczenia PCOS).