Jakie badania w pierwszym trymestrze ciąży?

Pierwszy trymestr ciąży trwa około 13 tygodni i co ważne – zaczyna się jeszcze przed momentem zapłodnienia. Dlaczego? Ponieważ za początek ciąży uznaje się datę pierwszego dnia ostatniej miesiączki. To właśnie od tego terminu lekarz prowadzący oblicza 40 tygodni i wskazuje przybliżony dzień porodu. W pierwszych tygodniach ciąży w organizmie kobiety dochodzi do szeregu zmian fizjologicznych mających na celu wsparcie prawidłowego rozwoju płodu. Najbardziej znaczące są oczywiście zmiany hormonalne, które powodują rozpulchnienie i uelastycznienie szyjki macicy, powiększenie piersi i brodawek sutkowych oraz zauważalne w ich obrębie zmiany pigmentacyjne (ciemnienie). Już pierwsze tygodnie ciąży owocują także zmienionym przepływem krwi w organizmie kobiety oraz zmodyfikowaną częstotliwością oddechu i pracy serca. Wszystko po to, aby zapewnić dziecku najlepsze warunki do rozwoju.

Dlaczego pierwszy trymestr ciąży jest tak ważny? Ponieważ to właśnie wówczas dochodzi do najbardziej istotnych zmian w rozwoju zarodka. W pierwszych tygodniach powstają nowe struktury, toczą się podziały komórkowe, a także dochodzi do wykształcenia się wszystkich układów, które w trakcie trwania ciąży będą rozwijane i doskonalone. Dodatkowo, w pierwszym trymestrze występuje największe ryzyko utraty ciąży. Badania wskazują, że w tych tygodniach aż 25% ciąż ulega samoistnemu poronieniu. Dzieje się tak najczęściej z dwóch powodów: nieprawidłowości chromosomalnych występujących u zarodka, bądź zaburzeń procesu implantacji, np. poprzez nadmierną kurczliwość macicy. Ze wszystkich, wskazanych wyżej względów, przeprowadzenie w pierwszym trymestrze szeregu badań kontrolnych zleconych przez lekarza, jest niezwykle ważne dla utrzymania i prawidłowego przebiegu ciąży.

Pierwszym testem, który wykonuje zazwyczaj kobieta podejrzewająca u siebie ciążę, jest domowy test ciążowy, który można nabyć w każdej aptece. Trzeba jednak wiedzieć, że takie testy są zawodne, szczególnie jeżeli wykona się je zbyt wcześnie. Warto wówczas wykonać badanie z krwi oznaczające obecność i stężenie hCG. W przypadku otrzymania wyników mogących wskazywać na wczesną ciążę, należy zweryfikować te przypuszczenia w trakcie badania lekarskiego. Już na tym etapie warto poszukać dobrego specjalisty ginekologa-położnika lub po prostu udać się do tego lekarza, do którego ma się zaufanie. Podczas pierwszej wizyty ginekolog:

• wykonuje badanie USG potwierdzając tym samym ciążę i sprawdzając, czy płód rozwija się prawidłowo i nie wystąpiła na przykład ciąża pozamaciczna. Dzięki USG lekarz może podać przewidywaną datę rozwiązania;
• przeprowadza wywiad medyczny z pacjentką – pyta o historię jej chorób oraz tych występujących wśród innych członków rodziny oraz przyjmowane leki;
• wykonuje badanie ogólnego stanu zdrowia – bada ciśnienie tętnicze, wagę i wzrost pacjentki, kontroluje piersi i nogi (w kierunku ewentualnych problemów żylnych);
• pobiera wymaz z pochwy, na podstawie którego zostanie wykonana cytologia oraz badania bakteriologiczne.

Dodatkowo, po wykonaniu przedstawionych wyżej analiz lekarz ginekolog zleca przeprowadzenie analizy ogólnej moczu. Jest to niezwykle ważne badanie, gdyż wykrywa stany zapalne w obrębie dróg moczowych, a nieleczone infekcje mogą wpłynąć negatywnie na zdrowie i rozwój dziecka. W przypadku wykrycia stanów zapalnych, lekarz wdraża odpowiednią terapię. Z wymienionych powodów, badanie moczu jest jednym z tych testów, który powtarza się kilkukrotnie w trakcie trwania ciąży. Podobnie jest w przypadku niektórych badań krwi.

Już podczas pierwszej wizyty u lekarza ginekologa pacjentka otrzymuje zwykle zestaw skierowań na badania krwi. Może być ich łącznie nawet kilkanaście, jednak należy pamiętać o tym, jak ważne jest kontrolowanie zdrowia matki i dziecka w pierwszym trymestrze ciąży. Do podstawowych badań krwi w tym okresie należą:

• oznaczenie grupy krwi – zazwyczaj badanie to wykonuje się u obojga rodziców, aby wykluczyć bądź potwierdzić możliwość wystąpienia konfliktu serologicznego między krwinkami matki, a krwinkami dziecka, które grupę krwi mogło odziedziczyć po ojcu. Niewykryty konflikt serologiczny może prowadzić do groźnych dla dziecka chorób, jak np. choroba hemolityczna. Oznaczenie grupy krwi matki jest także niezbędne w perspektywie wystąpienia konieczności przetoczenia krwi podczas porodu;
• morfologia krwi – jest to badanie, które lekarz prowadzący zleca podczas każdej wizyty kontrolnej. Pozwala ono szybko wykryć nieprawidłowości i odchylenia od normy, takie jak na przykład anemia wywołana zbyt niskim poziomem żelaza. Dodatkowo morfologia może wskazać na rozwijający się stan zapalny w organizmie przyszłej matki.

W trakcie pierwszego trymestru ciąży standardowe badania krwi rozszerza się o dodatkowe analizy, pozwalające zdiagnozować ewentualne zaburzenia niebezpieczne zarówno dla zdrowia matki, jak i dziecka.

Zalicza się do nich:

• oznaczenie poziomu glukozy na czczo – zbyt niski poziom glukozy może oznaczać niedobory żywieniowe lub upośledzone wchłanianie cukrów. Zbyt wysoki poziom glukozy natomiast, często jest zwiastunem rozwijającej się cukrzycy;
• badanie TSH – zbyt niskie wartości mogą świadczyć o niedoczynności tarczycy, natomiast zbyt wysokie o jej nadczynności;
• test WR – badanie w kierunku kiły;
• badanie HBs – w kierunku wirusowego zapalenia wątroby typu B;
• badanie HCV – w kierunku wirusowego zapalenia wątroby typu C;
• test HIV – badanie pod kątem obecności wirusa HIV, który może doprowadzić do rozwinięcia się zespołu upośledzonej odporności – AIDS;
• badanie na przeciwciała w klasie IgG – pozwala wykryć czy organizm przyszłej matki wytworzył przeciwciała wskutek przebytej choroby (toksoplazmozy, cytomegalii, różyczki);
• badanie na przeciwciała w klasie IgM – dodatnie świadczą o toczącej się obecnie infekcji w organizmie pacjentki;
• badania pod kątem Anty-TPO – pozwalające wykryć choroby tarczycy.

Kobiety, które starają się o poczęcie potomstwa, chcąc przygotować się do ciąży mogą, a nawet powinny powyższe badania wykonać już na etapie planowania dziecka. Pozwoli to uniknąć ewentualnych zagrożeń dla prawidłowego rozwoju płodu w pierwszym trymestrze ciąży.

Badanie ultrasonograficzne (USG) w pierwszym trymestrze ciąży wykonywane jest już na etapie potwierdzania zapłodnienia. Wówczas jest to jednak USG dopochwowe, które wykonuje się przed 10 tc i nie zawsze jest ono standardem w każdym gabinecie lekarskim. Polskie Towarzystwo Ginekologiczne zaleca wykonanie pierwszego badania USG pomiędzy 11 a 13 tygodniem ciąży zgodnie z wytycznymi FMF. Badanie to pozwala bowiem już na tym etapie skontrolować struktury anatomiczne dziecka i z dokładnością do kilku dni określić czas trwania ciąży (długość ciemieniowo – siedzeniowa dziecka – CRL) oraz oszacować ryzyko wystąpienia wad genetycznych płodu. W tym ostatnim aspekcie należy jednak pamiętać, że nieinwazyjne badania prenatalne, np. USG czy test PAPP-a nie zawsze dają 100% pewności w kontekście uzyskanego wyniku.

Najważniejszymi elementami USG w pierwszym trymestrze ciąży jest określenie i pomiar przezierności karkowej, a także ocena markerów zaburzeń genetycznych:

• przezierność karkowa – NT jest mierzona na szyi dziecka. Jeżeli przestrzeń ta jest zwiększona w stosunku do normy, może oznaczać wyższe ryzyko wystąpienia zaburzeń genetycznych, a także innych chorób u dziecka, takich jak na przykład wady serca. Bardzo ważne jest jednak, aby wiedzieć, że z wysokim wynikiem przezierności karkowej rodzą się także zupełnie zdrowe dzieci;
• markery zaburzeń genetycznych – markery te to określone cechy płodu, które w badaniu USG jest w stanie wyróżnić lekarz. Mogą, ale nie muszą one świadczyć o ryzyku wystąpienia konkretnych zaburzeń genetycznych u dziecka. Do markerów tych zalicza się między innymi takie cechy, jak brak punktu kostnienia kości nosowej, nieprawidłowe przepływy krwi w przewodzie żylnym, czy zastawce trójdzielnej serca.

O tym, jakie badania w pierwszym trymestrze ciąży należy wykonać, decyduje oczywiście lekarz ginekolog-położnik. Z perspektywy pacjentki warto jednak pamiętać, że każda zlecona analiza ma na celu zapewnić kobiecie prawidłowy przebieg ciąży, a co najważniejsze – zadbać o najlepszy stan zdrowia przyszłej matki i jej dziecka.