Jakie są najczęstsze wady macicy?

Macica, obok jajników, jajowodów i pochwy, pełni kluczową rolę w układzie rozrodczym żeńskim. To bowiem w jej wnętrzu na początku dokonuje się proces migracji i przygotowania plemników do zapłodnienia, a następnie zagnieżdża się w niej i znajduje bezpieczne schronienie zapłodniona komórka jajowa. Macica przez 9 miesięcy ciąży nie tylko chroni zarodek, ale i pośrednio go odżywia. Łożysko bowiem powstaje zarówno z zewnętrznej warstwy komórek otaczających zarodek, jak i z części matczynej, jaką jest błona śluzowa macicy. Narząd ten pełni również istotną rolę przy narodzinach dziecka, ponieważ dzięki skurczom jego ścian możliwy jest poród naturalny.

Macica w porównaniu z innymi narządami, jest niewielkim organem. W czasie ciąży jednak ulega wielu zmianom i nawet 20-krotnie zwiększa swoją wagę (z 50-60 g na 1000 g), co jest prawdziwym fenomenem. Dla porównania, jeszcze w 8 tygodniu ciąży ma ona wielkość cytryny, a pod jej koniec przypomina swoim rozmiarem dojrzałego arbuza. Macica zwiększając swoją objętość stwarza idealne warunki do tego, aby rosnący płód mógł się swobodnie rozwijać.

Rola macicy w procesie rozrodczym jest nieoceniona, dlatego też, u wielu kobiet wszelkie nieprawidłowości w jej budowie mogą prowadzić do różnego rodzaju zaburzeń. Mowa tu nie tylko o trudnościach z zajściem w ciążę (część naukowców uważa, że problemy z płodnością nie dotyczą zapłodnienia tylko tkwią w procesie implantacji jaja płodowego), ale i o wielu powikłaniach położniczych. Są to przede wszystkim: powtarzające się poronienia, wcześniactwo, przedwczesne odpływanie płynu owodniowego, miednicowe i poprzeczne położenie płodu, wewnątrzmaciczne ograniczenie wzrostu, czy zagrażające pęknięcie mięśnia macicy.

W większości przypadków, wady macicy nie dają jednak żadnych objawów, dlatego też często są późno rozpoznawane i diagnozowane. Jeśli już się pojawiają, to najczęściej są to:

• przewlekłe bóle brzucha;
• pierwotny brak miesiączki;
• nieprawidłowe krwawienia z jamy macicy;
• pierwotna niepłodność;
• nawykowe poronienia;
• powikłania w przebiegu porodu;
• porody przedwczesne.

Wyróżnia się wady macicy nabyte (takie jak zespół Ashermana, mięśniaki podśluzówkowe, czy polipy endometrialne) i wady wrodzone. Te ostatnie spowodowane są zaburzeniami w jej rozwoju, gdy żeński płód znajduje się jeszcze w łonie matki. Ponieważ to już za życia płodowego kształtuje się płodność i zdrowie ginekologiczne kobiety. W 6 tygodniu życia zarodka, układ rozrodczy żeński, jak i męski wyglądają jednakowo. Jednak już w 9-10 tygodniu w przypadku płodu żeńskiego, z połączenia się przewodów Wolffa i Müllera wytwarzają się jajowody, macica i pochwa. Jeśli w tym czasie dojdzie do nieprawidłowego połączenie opisywanych wcześniej przewodów, to powstać mogą anomalie rozwojowe macicy. W 12 tygodniu natomiast układ rozrodczy jest już wstępnie rozwinięty (macica posiada wyraźny zewnętrzny kontur i w przekroju widoczne jest typowo ukształtowane endometrium).

Wady macicy należą do najczęstszych wrodzonych nieprawidłowości w obrębie żeńskiego układu rozrodczego. Przy czym, częstość ich występowania w populacji ogólnej wynosi od 2 do 4%. Wzrasta natomiast u kobiet z poronieniami nawracającymi (5-10%), a w przypadku pań z późnymi poronieniami i porodami przedwczesnymi, ryzyko to wynosi już 25%.

Niektórzy uważają, że macica swoim kształtem przypomina gruszkę, inni natomiast bardziej przychylają się do tego, że jest to raczej widziana z przodu głowa byka. Większość z nas ma jednak utrwalony z lekcji biologii jej obraz przypominający dużą literę T. Macica ma zazwyczaj ok. 7 centymetrów długości, 4 centymetrów szerokości i 2,5 cm grubości. Jednak jej wielkość może różnić się, w zależności od wagi kobiety, oraz od tego, czy była ona wcześniej w ciąży, czy też nie.

Prawidłowo ułożona macica położona jest pośrodku mniejszej miednicy pomiędzy odbytnicą, a pęcherzem moczowym. Przy czym wyróżnia się w niej dwa brzegi i dwie główne powierzchnie. Pierwsza przednia jest spłaszczona i nazywana jest powierzchnią pęcherzową, natomiast druga wypukła powierzchnia tylna, to powierzchnia jelitowa. Obie schodzą się w brzegu lewym i prawym. Ponadto w górnej części macicy znajdują się ujścia jajowodów, a od dołu połączona jest z pochwą. Podział anatomiczny natomiast wygląda w następujący sposób:

• szyjka macicy, która łączy trzon macicy i pochwę. Ten rurkowaty przewód o długości 3-5 cm, zbudowany jest głównie z elastycznej tkanki łącznej. Szyjka macicy pełni ważną rolę zarówno przy zapłodnieniu, jak i podczas ciąży, stanowiąc tranzyt dla plemników, a następnie skuteczna ochronę dla znajdującego się w macicy płodu;
• cieśń macicy, która poza okresem ciąży stanowi kilkumilimetrowe miejsce przejścia trzonu macicy w jej szyjkę. Natomiast ok.12 tygodnia po zapłodnieniu zaczyna się poszerzać, uzupełniając objętość trzonu macicy;
• trzon macicy – jest to jednocześnie najgrubsza i najszersza, a także najgłębiej położona część macicy, zbudowana głównie z mięśni gładkich i tkanki łącznej. Wewnętrzne ściany trzonu macicy wyściela błona śluzowa (endometrium), w której podczas ciąży zagnieżdża się zapłodniona komórka jajowa;
• dno macicy jest natomiast najdalej położoną częścią trzonu macicy, która łączy się z częściami macicznymi jajowodów. W czasie ciąży unosi się ono stopniowo, a jego wysokość wskazuje na wiek ciąży.

Aktualnie obowiązujący systemem klasyfikacji wad żeńskich narządów płciowych opracowany został przez European Society of Human Reproduction and Embryology (ESHRE) i European Society of Gynaecological Endoscopy (ESGE) w 2013 roku. Zgodnie z nim, wady wrodzone macicy klasyfikuje się według kilku grup. Pierwszą z nich stanowi wrodzony brak lub dysgenezja szyjki macicy. Jedynym sposobem na posiadanie dziecka jest wówczas zastosowanie procedury zapłodnienia pozaustrojowego (in vitro). Do następnych grup i jednocześnie najpopularniejszych wad macicy należą:

Macica dwurożna (grupa IV) stanowi ok. 30% wszystkich wad macicy i powstaje przy niepełnej fuzji przewodów Müllera. Wyróżnia się dwie postacie macicy dwurożnej (całkowitą i częściową). Objawy tej wady zazwyczaj występują w zaawansowanych przypadkach i mogą to być pojawiające się problemy z zajściem w ciążę, poronienia i przedwczesne porody (dlatego też w przypadku ciąży kobieta powinna być pod stałą kontrolą lekarza.

Macica jednorożna (grupa II) stanowiąca ok. 10% wszystkich wad. W przypadku tej nieprawidłowości występuje zanik jednego rogu (jest to miejsce, w którym macica łączy się z jajowodami) lub jest on słabo rozwinięty. Efektem tego jest posiadanie przez kobietę tylko jednego zdrowego jajowodu, co ogranicza szansę na zajście w ciążę i utrzymanie jej. W części przypadków występuje również tylko druga część macicy (ale tylko w szczątkowym stadium rozwoju).

Macica łukowata, inaczej macica siodełkowata (grupa VI) to najmniej skomplikowane i najczęstsze zaburzenie budowy macicy. W niewielkim jednak stopniu wada ta może być przyczyną poronień (szacuje się, że 60-82% ciąż kończy się urodzeniem żywego dziecka). Bardzo rzadko natomiast konieczne jest leczenie operacyjne, a rokowania dla ciąży są w większości przypadków pomyślne.

Macica z przegrodą, inaczej macica przegrodzona (grupa V) jest najczęściej leczoną wadą rozwojową. Spowodowana jest brakiem zaniku przegrody po połączeniu się przewodów Müllera. Przy czym przegroda ta może rozdzielać całą macicę, co niestety pogarsza rokowanie dotyczące zarówno możliwości zajścia w ciążę, jak i jej donoszenia. U pacjentek z tą wadą, powodem do zgłoszenia się do lekarza, jest najczęściej bolesne miesiączkowanie i dyskomfort podczas współżycia, wczesna utraty ciąży, czy przedwczesny poród. Leczenie schorzenia polega na histeroskopowej resekcji (wycięciu) przegrody macicy. Po zabiegu odsetek poronień spada z 88% do 14% natomiast odsetek pacjentek, które rodzą w terminie wzrasta z 3%. do 80%.

Macica podwójna (grupa III) stanowi ok. 8% wad i powstaje w przypadku braku połączenia przewodów Müllera. Skutkiem tego jest rozdwojenie trzonu i szyjki macicy, a niekiedy nawet pochwy. Objawy, które mogą towarzyszyć temu zaburzeniu, to: nietypowy ból przed lub w trakcie miesiączki i towarzyszące jej nieprawidłowe krwawienie (może być tak duże, że krew przedostaje się poza tampon). Macica podwójna sprzyja poronieniom lub nieprawidłowemu ułożenia płodu.

Tyłozgięcie macicy można określić jako nietypowe położenie macicy względem kości miednicy. Kiedyś nieprawidłowość ta uważana była za chorobę i stan patologiczny, obecnie jednak uznaje się ją jedynie za pewne odchylenie, które mieści się w normie (dotyka ono obecnie jedną na pięć kobiet). Tyłozgięcie macicy może być cechą wrodzoną lub nabytą (może być wynikiem np. infekcji zapalnej w obrębie miednicy, endometriozy czy porodu). Dla większości kobiet objawy tyłozgięcia macicy są słabe lub nie są w ogóle odczuwalne (w nielicznych przypadkach może ono objawiać się bólem kręgosłupa). Co istotne, to odchylenie od normy może niekiedy prowadzić do trudności z poczęciem dziecka. Jednak w większości przypadków nietypowe ułożenie macicy nie ma wpływu na przebieg ciąży.

Jeśli wystąpi podejrzenie wady macicy, czy to pierwotnej czy wtórnej, to na początku lekarz wykona podstawowe badanie ginekologiczne z wziernikowaniem, na podstawie którego będzie mógł ocenić np. obecność dwóch szyjek macicy (macica podwójna). Ponadto w diagnostyce wad macicy zastosowanie znajdują nowoczesne metody obrazowania, takie jak: badania ultrasonograficzne z użyciem kontrastu, USG 3D, histeroskopia diagnostyczna, czy rezonans magnetyczny. Dzięki ich zastosowaniu możliwa jest kompleksowa ocena zmian i wdrożenie efektywnej terapii.

Leczenie wad macicy uzależnione jest natomiast od obrazu klinicznego oraz planów pacjentki, co do macierzyństwa. Ponieważ część tych zaburzeń nie wymaga ingerencji medycznej, w sytuacji gdy kobieta nie planuje zostać mamą. Jednak, gdy z różnych powodów zajdzie taka konieczność lub pacjentka będzie chciała w przyszłości zajść w ciąże, to najczęściej stosuje się histeroskopię zabiegową. W jej trakcie usuwa się np. przegrodę, w przypadku macicy przegrodzonej. W zależności od zastosowanej techniki operacyjnej i rozległości zabiegu, czas gojenia wynosi kilka miesięcy, po których pacjentka odzyskują zwykle pełną płodność.

Różnego rodzaju wady macicy, na ogół nie wpływają na zdolność zajścia w ciążę, mogą być jednak przyczyną problemów z jej donoszeniem. Dlatego też, wskazane jest, by kobieta ciężarna z wadami macicy, była pod kontrolą lekarza oraz unikała w tym czasie nadmiernego wysiłku i stresu.