Klinika plemnika – o męskiej płodności wiemy (prawie) wszystko

Klinika plemnika INVICTA to jedyna w Polsce kompleksowa poradnia w zakresie płodności mężczyzn. Oferujemy dostęp do podstawowej i specjalistycznej diagnostyki zaburzeń płodności w tym m.in. szczegółowych badań nasienia, hormonalnych, obrazowych, infekcyjnych, genetycznych. W Klinice plemnika, dzięki interdyscyplinarnemu zespołowi specjalistów (z zakresu medycyny rozrodczości, andrologii, endokrynologii, genetyki, immunologii oraz psychologii) stosujemy zaawansowane metody leczenia i procedury doboru plemników do zapłodnienia. Nieustannie poszerzamy również wiedzę na temat czynnika męskiego w zaburzeniach płodności, dzięki prowadzonym projektom badawczo-rozwojowym.

Około 15-20% par w Polsce doświadcza trudności z poczęciem dziecka. W blisko połowie przypadków wynikają one z tzw. czynnika męskiego. Niepłodność męska, rozumiana jako niemożność zapłodnienia partnerki w okresie roku regularnego współżycia (3-4 razy w tygodniu), bez stosowania antykoncepcji, wymaga holistycznego podejścia i opieki lekarzy różnych dyscyplin.

• czynnik męski 35%
• niepłodność żeńska 36%
• niewyjaśnione przyczyny 15%
• wiele czynników (para) 18%

W Klinice plemnika INVICTA zapewniamy pacjentom intymne, komfortowe warunki, dostęp do najnowszych metod diagnostycznych oraz profesjonalną pomoc w zakresie profilaktyki i leczenia.

Podstawowych informacji na temat płodności mężczyzny dostarcza badanie ogólne nasienia (wykonane co najmniej dwukrotnie w odstępie ok. 3 miesięcy), uzupełnione o diagnostykę stresu oksydacyjnego.
Taki pakiet umożliwia lekarzowi ustalenie najczęstszych przyczyn zaburzeń płodności męskiej.

Badanie ogólne nasienia polega na analizie próbki spermy pod kątem kluczowych parametrów (liczby, jakości i ruchliwości plemników, objętości ejakulatu, jego upłynnienia itp.) i wykluczeniu ewentualnych nieprawidłowości w tym zakresie. Dzięki uzyskanym wynikom możliwe jest dokonanie oceny szans na posiadanie potomstwa w drodze naturalnego poczęcia, zdiagnozowanie przyczyny problemów z poczęciem dziecka, a w przypadku nieprawidłowości, określenie najskuteczniejszej ścieżki postępowania medycznego.

Ogólne Badanie Nasienia CASA (ang. Computer Assited Sperm Analyses) to badanie umożliwiające uzyskanie obiektywnych danych dotyczących koncentracji i ruchliwości plemników. Obraz mikroskopowy jest przetwarzany komputerowo i szczegółowo poddawany analizie. Kolejno uzyskiwane obrazy rejestrują położenie główki plemnika i wykreślają przebytą przez niego drogę. Pozwala to na dokładną ocenę parametrów ruchu plemnika: średniej prędkości przeciętnego toru, średniej prędkości ruchu postępowego, średniej amplitudy bocznych odchyleń główki, protoliniowości i wielu innych, za pomocą których dokonuje się podziału plemników na subpopulacje o różnym tempie ruchu i szybkości progresji.

Przed badaniem nasienia należy zachować abstynencję seksualną przez okres od 2 do 7 dni. Materiał pobierany jest w drodze masturbacji. Może zostać oddany w jednej z naszych Klinik, w specjalnym intymnym pomieszczeniu lub dostarczony do placówki INVICTA w ciągu 45 min. od momentu pobrania. Nasienie przekazujemy do analizy w jałowym pojemniku (takim, jak na badanie ogólne moczu).

Kliniki INVICTA wykonują certyfikowaną, komputerową analizę nasienia CASA. Oznacza to, że badanie, które wykonujemy, posiada międzynarodowy certyfikat wiarygodności.

W 2010 r. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zmieniła wartości referencyjne poszczególnych parametrów badania nasienia. Aktualne wartości przedstawia poniższe zestawienie.

Statystyki z danych gromadzonych przez ostatnie lata w Stanach Zjednoczonych, wskazują na to, że stres oksydacyjny może być jedną z głównych przyczyn męskiej niepłodności. Oznacza to, że w przypadku 30-40% mężczyzn stwierdza się podwyższone poziomy tzw. reaktywnych form tlenu (ROS) w nasieniu.

Plemniki wytwarzają niewielką ilość reaktywnych form tlenu (ROS), która jest niezbędna do prawidłowego przebiegu procesów biologicznych. Ich poziom powinien jednak pozostawać możliwie jak najniższy. Po spełnieniu swojej funkcji, reaktywne formy tlenu są usuwane dzięki antyoksydantom obecnym w nasieniu. Zaburzenia równowagi między działaniem ROS i antyoksydantów powodują stres oksydacyjny, który z kolei niszczy plemniki i wpływa na męską płodność.

Prosty test wykonywany z kilku kropel nasienia pozwala na określenie poziomu stresu oksydacyjnego plemników. W przypadku wykrycia nieprawidłowości, lekarz może zaplanować odpowiednie postępowanie, w tym farmakoterapię, suplementację i zmianę diety, które doprowadzą do poprawy wyników. Redukcja stresu oksydacyjnego może pozytywnie wpłynąć na męską płodność i zwiększyć szanse na naturalne poczęcie dziecka.

Wysoki poziom stresu oksydacyjnego zaburza proces zapłodnienia, negatywnie wpływa na rozwój zarodków, a także zmniejsza szanse na powodzenie programów zapłodnienia pozaustrojowego.

Laboratoria medyczne INVICTA jako pierwsze w Polsce wprowadziły nowoczesne testy pozwalające na kompleksową i zaawansowaną naukowo diagnostykę nasienia.

Poza standardowymi procedurami badawczymi, oferujemy również rozszerzoną diagnostykę.

Rozszerzone badanie nasienia MSOME (ang. Motile Sperm Organelle Morphology Examination) to badanie morfologii plemników pod dużym powiększeniem. Diagnostyka mężczyzny metodą MSOME pozwala na uwzględnienie struktur wewnątrzkomórkowych plemników, między innymi obecności wakuoli oraz ich wielkości. Istnieje związek pomiędzy obecnością wakuoli, a uszkodzeniem chromatyny jądrowej plemnika. Duże wakuole mogą sugerować nieprawidłowości w nasieniu (m. in. aberracje chromosomalne) lub uszkodzenie DNA.

Badanie wykonywane jest m. in. w celu kwalifikacji pacjenta do procedury wspomaganego rozrodu IMSI-MSOME.

Badanie fragmentacji DNA plemnika pozwala na szczegółowe zbadanie jakości materiału genetycznego pochodzącego od mężczyzny, jako prognostycznego parametru skuteczności zapłodnienia, rozwoju ciąży i urodzenia zdrowego dziecka. Standardowa ocena nasienia nie zawsze dostarcza wszystkich koniecznych informacji umożliwiających określenie płodności pacjenta.

Zarodki uzyskane wskutek zapłodnienia komórki jajowej plemnikiem z nieprawidłowym (wysokim) stopniem fragmentacji DNA, mają słabe rokowania już na etapie rozwoju w stadium blastocysty (5-dniowy zarodek). Podane do macicy znacznie gorzej się przyjmują, a uzyskane dzięki nim ciąże, częściej mogą zakończyć się poronieniami, nieprawidłowościami, bądź zwiększoną podatnością potomstwa na zachorowalność na nowotwory.

Przyjmuje się, że wartości prawidłowe to <15% plemników z uszkodzeniami DNA. W przypadku obniżonej płodności wartości wynoszą między 15 a 30%. Przy problemach z płodnością wartości wynoszą >30%.

Podwyższony poziom fragmentacji DNA plemnikowego związany jest m. in. z infekcjami, gorączką, podwyższeniem temperatury w okolicach jąder, paleniem papierosów, nieodpowiednią dietą, używkami, ekspozycją na zanieczyszczenia środowiskowe, jak również z zaawansowanym wiekiem. Leczenie, a dokładniej zminimalizowanie poziomu fragmentacji, zależy od czynnika sprawczego. Jeśli przyczyną uszkodzeń w chromatynie był stres oksydacyjny, zmiana stylu życia oraz zbilansowana dieta mogą przyczynić się do obniżenia stopnia uszkodzenia DNA. Stosowanie antybiotykoterapii w przypadku stanów infekcyjnych również powinno poskutkować obniżeniem poziomu fragmentacji. Zweryfikowanie trafności podjętych czynności należy sprawdzić, oceniając jakość materiału genetycznego powtórnie, w odstępie 2-3 miesięcy od pierwszej analizy. Jeśli para kierowana jest do zabiegu zapłodnienia pozaustrojowego, można zastosować separację plemników lub wykorzystać materiał z biopsji jądra.

Klinika INVICTA jako pierwsza w Polsce wykonała w 2007 roku Badanie fragmentacji DNA plemnika.

Test hypoosmotyczny HOS (ang. Hypo-osmotic Swelling Test) to rozszerzone badanie nasienia, które pozwala na ocenę żywotności plemników, a także na analizę prawidłowości budowy ich błony komórkowej. W żywych plemnikach, w środowisku hypoosmotycznym, woda przechodzi przez półprzepuszczalną błonę komórkową plemnika do jego wnętrza, powodując zwijanie się witki. Reakcja ta jest możliwa tylko przy zdrowym nasieniu, gdzie plemniki posiadają integralną błonę komórkową.

Badanie wykonywane jest  w celu identyfikacji plemników żywych.

Rozszerzone Badanie Nasienia SOME+HOS wykonywane jest pod bardzo dużym powiększeniem. Polega na ocenie morfologii główki plemnika i jej struktur wewnętrznych, a także na ocenie reakcji witki w środowisku hypoosmotycznym.

Rozszerzone badanie nasienia SOME+HOS wykonywane jest m. in. w celu kwalifikacji pacjenta do procedur wspomaganego rozrodu.

Badaniem umożliwiającym ocenę jakości plemników oraz stopień ich dojrzałości, jest test wiązania plemników z kwasem hialuronowym (hialuronianem). Substancja ta w znacznej ilości występuje w otoczeniu komórki jajowej.  Zdolność plemników do wiązania z hialuronianem jest więc istotna z perspektywy zapłodnienia. Pojawia się ona na zaawansowanym etapie rozwoju plemników, na podstawie badania można zatem wnioskować o prawidłowej lub nieprawidłowej funkcji i stopniu dojrzałości plemników. Analizy wykazują także związek zdolności do wiązania z hialuronianem z morfologią i jakością materiału genetycznego plemników.

Test możliwy jest do wykonania w przypadku obecności w nasieniu plemników ruchomych, przy odpowiedniej ich liczbie. Jest on wskazany w przypadku podejrzenia niepłodności idiopatycznej oraz jeśli istnieje potrzeba poszerzenia diagnostyki przed dalszymi działaniami medycznymi.

Plemniki wykorzystywane w metodach zapłodnienia pozaustrojowego wymagają odpowiedniego przygotowania. Za pomocą technik izolacji plemników z nasienia następuje: oddzielenie plemników od plazmy nasienia, usunięcie substancji hamujących zdolność do zapłodnienia, zapoczątkowanie procesów ułatwiających zapłodnienie komórki jajowej, selekcja plemników o prawidłowej morfologii i ruchliwości, usunięcie bakterii, wirusów, selekcja plemników z męskim i żeńskim chromosomem.

• płukanie nasienia
• separacja plemników na nieciągłym gradiencie podłoża
• migracja wstępująca (ang. swim up)

Najczęściej wykorzystywaną metodą jest separacja plemników wykorzystująca proces wirowania na nieciągłym gradiencie Percollu (ang. Density Gradient Centrifugation), która pozwala na uzyskanie jednolitej populacji prawidłowych plemników, oddzielenie plemników od pozostałych elementów morfotycznych nasienia oraz niewielkie ryzyko utraty nielicznych plemników przy niewielkiej ich liczbie w ejakulacie.

W 2008 roku Klinika INVICTA jako pierwsza w Polsce wykonała badanie separacji plemnika.

Diagnostyczna biopsja jądra to procedura polegająca na pobraniu wycinka tkanki celem weryfikacji histopatologicznej. Badanie wykonuje się drogą przeskórnej punkcji cienkoigłowej na zasadzie aspiracji lub w drodze otwartego postępowania chirurgicznego. Zabieg biopsji wykonuje się w znieczuleniu ogólnym lub miejscowym. Pobrany materiał oceniany jest pod kątem obecności lub braku komórek plemnikotwórczych i plemników. Wyizolowane plemniki wykorzystuje się w procesie zapłodnienia przy zastosowaniu procedury mikroiniekcji plemnika do komórki jajowej. Biopsję jądra wykonuje się najczęściej w przypadku stwierdzenia azoospermii (braku plemników w nasieniu), celem diagnostyki różnicowej azoospermii z niedrożności i azoospermii bez niedrożności przewodów wyprowadzających nasienie.

Najczęściej wykonywanymi badaniami genetycznymi w diagnostyce niepłodności męskiej jest ocena kariotypu, badanie mutacji genu CFTR, ocena mikrodelecji chromosomu Y (mutacje AZF) oraz fragmentacja DNA plemnika.

Badanie kariotypu zalecane jest u mężczyzn z azoospermią i ciężką oligozoospermią. Zaburzenia chromosomalne dotyczą około 72-79%  niepłodnych mężczyzn. W 66% tych przypadków nieprawidłowy wynik kariotypu wiąże  się z rozpoznaniem zespołu Klinefeltera. Zaleca się wykonanie kariotypu u wszystkich mężczyzn z oligozoospermią rozpoczynających przygotowania do zabiegu zapłodnienia pozaustrojowego.

Mutacje genu CFTR są przyczyną mukowiscydozy. Stwierdzono, iż większość chorujących na mukowiscydozę mężczyzn obustronnie nie ma nasieniowodów (CBAVD). Część heterozygotycznych pod względem genu CFTR mężczyzn jest także obciążonych CBAD. Należy pamiętać, iż para obciążona mutacją w zakresie genu CFTR może skorzystać z diagnostyki preimplantacyjnej.

Region długiego chromosomu Y, w którym zlokalizowane są geny istotne dla spermatogenezy nazywamy regionem AZF (azoospermic factor). Uważa się, iż około 10% mężczyzn z azoospermią może mieć mikrodelecje w regionie AZF. W regionie tym wyróżniamy 4 podregiony: AZFa, AZFb, AFc, AZFd. Najmniejsze szanse na uzyskanie nasienia u mężczyzn z brakiem plemników obserwujemy, gdy mikrodelecje obejmują podregion AZFa oraz AZFb.

W przypadku mężczyzn, którzy nie planują w najbliższym czasie powiększenia rodziny, ważna jest odpowiednia profilaktyka płodności. Po wykonaniu podstawowej diagnostyki, proponujemy konsultację z andrologiem (specjalistą w zakresie męskiej płodności), który przekaże najważniejsze wytyczne dot. dbania o zdrowie prokreacyjne.

Niezwykle istotną rolę we wspieraniu płodności odgrywa odpowiednie odżywianie. Ważne jest przestrzeganie zbilansowanej diety, bogatej w produkty pełnoziarniste, błonnik, wielonienasycone tłuszcze roślinne, selen i cynk oraz witaminy B, C, D i E.

W niektórych przypadkach konieczne jest leczenie farmakologiczne, szczególnie jeśli występują zaburzenia hormonalne, zaburzenia funkcji seksualnych, czy też stany zapalne narządów płciowych. W uzasadnionych sytuacjach stosuje się zabiegi chirurgiczne. W przypadku obniżonych parametrów nasienia, często jedynym rozwiązaniem jest wykorzystanie metod wspomaganego rozrodu, w tym inseminacji lub procedury in vitro. Druga wzmiankowana metoda umożliwia zapłodnienie komórki jajowej przy użyciu pojedynczego plemnika. Rozwój współczesnej medycyny pozwolił na selekcję nasienia w celu wyboru plemników jak najlepszej jakości przed zapłodnieniem. Metody te dają szansę wielu niepłodnym parom, u których partner ma  nieprawidłowe parametry nasienia, na uzyskanie upragnionego potomstwa.

W przypadku nieprawidłowych wyników, lekarz pokieruje dalszym leczeniem lub skieruje pacjenta do procedury mrożenia nasienia (zabezpieczenie płodności na przyszłość). Na tym etapie rekomendujemy także kontakt z dietetykiem, który opracuje ukierunkowane na poprawę płodności zalecenia żywieniowe oraz rozmowę z psychologiem, który doradzi, w jaki sposób radzić sobie ze stresem i codziennymi napięciami związanymi z pracą.

Męskiej płodności nie sprzyjają:

• złe warunki pracy (np. przebywanie wśród toksycznych związków chemicznych)
• stany chorobowe (cukrzyca, zaburzenia funkcji tarczycy, choroba wątroby, choroby układu krążenia)
• nadmierne spożywanie używek i leków
• choroby jąder, zaburzenia genetyczne, nowotwory jąder, żylaki powrózka nasiennego, wodniak jądra, niedoczynność idiopatyczna, uszkodzenie jąder w przebiegu chorób wirusowych, uraz jąder
• trudne relacje miedzy partnerami
• wiek powyżej 40 roku życia
• przewlekły stres
• niezdrowa dieta uboga w selen i cynk
• nadwaga