Cytologia w ujęciu ogólnym jest badaniem ginekologicznym, które polega na mikroskopowej ocenie komórek pobranych z szyjki macicy. W jego trakcie lekarz wprowadza dopochwowo wziernik, a następnie za pomocą szczoteczki pobiera próbkę. Głównym celem jest wykrycie zmian przednowotworowych i nowotworowych, co pomaga wykluczyć bądź stwierdzić rozwój raka szyjki macicy na wczesnym etapie, a w konsekwencji przyspieszyć wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Na czym polega cytologia? Jak już wspomnieliśmy, badanie rozpoczyna się od pobrania wymazu bezpośrednio z szyjki macicy za pomocą specjalnej szczoteczki. Kolejne etapy zależą od rodzaju badania cytologicznego. W zależności od tego, czy wykonujemy cytologię konwencjonalną, czy LBC – pobrane komórki naniesione zostaną na szkiełko cytologiczne bądź też umieszczone w pojemniku z płynnym podłożem (w przypadku cytologii płynnej).

Wyróżniamy dwa rodzaje cytologii:

• Cytologia konwencjonalna – pobrany materiał komórkowy nanoszony jest na szkiełko mikroskopowe.
• Cytologia płynna (LBC) – materiał komórkowy jest umieszczany w podłożu płynnym.

Cytologia płynna inaczej nazywana jest cienkowarstwową. Nazwa pochodzi od sposobu, w jaki przygotowuje się próbkę do badania. Pobrany materiał zostaje oczyszczony z artefaktów, a następnie naniesiony cienką warstwą na szkło mikroskopowe w taki sposób, by uniknąć nawarstwienia komórek. Dzięki temu specjalista cytolog jest w stanie bardzo dokładnie obejrzeć komórki pod mikroskopem, a następnie dokonać precyzyjnej oceny.

• Badanie należy wykonać po miesiączce, najlepiej maksymalnie 4 dni po jej zakończeniu.
• Przed badaniem nie przyjmuj leków dopochwowych, nie używaj tamponów i powstrzymaj się od współżycia.
• Nie wykonuj innych badań lub zabiegów ginekologicznych bezpośrednio przed cytologią.

Sam przebieg pobrania cytologii płynnej nie różni się niczym od cytologii klasycznej.

W pierwszej kolejności pacjentka zgłasza się na badanie do swojego lekarza ginekologa lub położnej. Przed samym badaniem, osoba pobierająca wymaz z szyjki macicy przeprowadza wywiad wstępny z pacjentką. Należy przygotować informacje o dacie ostatniej menstruacji, aktualnym stanie zdrowia oraz ewentualnej historii leczenia.

Następnie kobieta zapraszana jest na fotel ginekologiczny. Wykonanie badania nie zajmuje więcej, niż kilka minut. Należy do najmniej bolesnych badań diagnostycznych.

Próbka komórek z powierzchni szyjki macicy umieszczana jest w pojemniku z płynem konserwującym. Metodologia postępowania zapewnia oczyszczenie i lepsze przygotowanie materiału do badania. Następnie pojemnik zostaje opisany i przekazany do laboratorium.

Materiał pobrany podczas badania jest już oddzielony od zanieczyszczeń pochodzących z kanału szyjki macicy, dzięki czemu specjalista może od razu przystąpić do analizy. Komórki rozprowadzane są cienką warstwą na powierzchni szkiełka mikroskopowego. Cytolog ocenia próbkę pod mikroskopem, szukając ewentualnych nieprawidłowości w komórkach.

Wyniki są opracowywane, a finalne informacje zostają przekazane lekarzowi prowadzącemu. Następnie pacjentka zostaje powiadomiona, że jej wynik jest już dostępny – jeśli badanie zostało wykonane w Klinice INVICTA, wyniki można pobrać na portalu medipoint.pl. W przypadku wykrycia nieprawidłowych komórek, pacjentka zostaje zapisana na wizytę, aby mogła omówić swój wynik z lekarzem, który pokieruje dalej jej procesem diagnostycznym lub zaleci odpowiednie leczenie.

Jeśli w raporcie z badania będą zaznaczone zmiany typu ASC-US (nieprawidłowe komórki nabłonka wielowarstwowego płaskiego o nieokreślonym znaczeniu) lub LSIL (zmiana śródnabłonkowa małego stopnia) być może lekarz zaleci wykonanie testu molekularnego w celu wykluczenia lub potwierdzenia zakażenia wysokoonkogennym wirusem HPV.

Tylko długotrwałe zakażenie wysokoonkogennym wirusem HPV prowadzi do raka szyjki macicy.

Intepretacja wyników cytologii odbywała się dawniej według systemu Papanicolaou, który został opracowany w XX wieku. Oceniano takie kategorie, jak: jakość próbki, charakterystyka pobranych komórek, a także potencjalna obecność ewentualnych zmian patologicznych, a następnie przypisywano wynik do jednej spośród pięciu grup:

• Grupa I – komórki prawidłowe,
• Grupa II – komórki prawidłowe oraz nieliczne zapalne,
• Grupa III – rozmaz nieprawidłowy (gdzie podtyp A świadczy o stanie zapalnym, zaś podtyp B o dysplastycznej budowie komórek nabłonka),
• Grupa IV – rozmaz nieprawidłowy, może wskazywać na nowotwór we wczesnym stadium,
• Grupa V – licznie występujące komórki nowotworowe.

Obecnie system Papanicolaou jest uważany za niewystarczający, dlatego do oceny próbek stosuje się znacznie bardziej rozbudowany system Bethesda (TBS). W jego ramach określa się rozmaz w następujący sposób:

• NILM – wynik prawidłowy,
• ASC – nieprawidłowe komórki nabłonka wielowarstwowego płaskiego,
• ASC-US – nieprawidłowe komórki nabłonka wielowarstwowego płaskiego o nieokreślonym znaczeniu,
• ASC-H – nieprawidłowe komórki nabłonka wielowarstwowego płaskiego, wśród których znajdują się zmiany dużego stopnia,
• LSIL – zmiana śródnabłonkowa małego stopnia,
• HSIL – zmiana śródnabłonkowa dużego stopnia,
• AGC – nieprawidłowe komórki nabłonka gruczołowego,
• AIS – komórki raka gruczołowego,
• CIS – komórki raka płaskonabłonkowego,
• CIN – nieprawidłowości w budowie tkanek szyjki macicy, które mogą sugerować nowotwór (w zależności od stopnia zaawansowania wyróżnia się trzy grupy wyniku: CIN1, CIN2, CIN3).

Według najnowszych badań, cytologia płynna przyczynia się do lepszej wykrywalności zmian śródnabłonkowych, ponieważ ocenianą próbkę cechuje wysoka jakość materiału. Oprócz tego cytologia LBC pozwala na wykonanie większej ilości badań z jednej próbki, ponieważ stosowana jest nie tylko w profilaktyce nowotworów, ale również umożliwia identyfikację infekcji – w tym HPV, chlamydia, mykoplazma.

Według zaleceń Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników, pierwsze badanie cytologiczne powinno odbyć się po rozpoczęciu współżycia, ale nie później niż do 25. roku życia. Następnie należy profilaktycznie powtarzać je raz na trzy lata – lub co roku, w przypadku obciążenia czynnikami ryzyka, przyjmowania leków immunosupresyjnych, zakażenia wirusem HIV lub potwierdzenia obecności wirusa HPV.

Polskie Ministerstwo Zdrowia zapewnia refundację cytologii konwencjonalnej co 3 lata dla kobiet w wieku 25-65. Cytologia LBC nie jest objęta refundacją – jednak warto rozważyć wykonywanie tego badania odpłatnie, w szczególności jeśli:

• ukończyłaś 25. rok życia,
• posiadasz obciążenie genetyczne nowotworem szyjki macicy,
• stwierdzono u Ciebie zakażenie wirusem HIV lub HPV,
• jesteś w grupie podwyższonego ryzyka z innych powodów,
• zależy Ci na wykonaniu kilku badań cytologicznych z jednej próbki,
• chcesz, aby Twoje badania były jak najbardziej wszechstronne,
• w poprzednim badaniu uzyskano wynik z uwagami dotyczącymi jakości preparatu, np. nasilony stan zapalny.

Cytologia płynna, w porównaniu do klasycznej cytologii, jest najbardziej precyzyjnym narzędziem dostępnym w diagnostyce i profilaktyce raka szyjki macicy. Zachęcamy wszystkie kobiety do regularnych wizyt u ginekologa i wykonywania cytologii, co może uratować życie.

Jeśli masz pytania dotyczące cytologii płynnej lub chcesz umówić się na badanie, skontaktuj się z nami – zespół ekspertów jest gotowy, aby pomóc.

Jeżeli rozważasz podejście do procedury in vitro, należy pamiętać o tym, że cytologia jest badaniem prekwalifikującym. Oznacza to, że aby pozytywnie przejść kwalifikację, należy okazać aktualny wynik badania cytologicznego, który będzie potwierdzał dobry stan zdrowia pacjentki. W przypadku, gdy wynik Twojego ostatniego badania może być już nieaktualny, warto zamiast tradycyjnej cytologii, wykonać wariant LBC. Dlaczego? Jak już zostało wspomniane, cytologia cienkowarstwowa umożliwia wykonanie większej ilości badań z jednej pobranej próbki, dzięki czemu można sprawdzić nie tylko stan zdrowia samej szyjki macicy, ale również np. wykluczyć występowanie wirusa HPV.

1. Abe H. et al., Advances in diagnostic liquid‐based cytology. Cytopathology, 2024
2. Gruszka J. et al., NEW TECHNOLOGIES IN MEDICINE. Long-Term Care Nursing/Pielegniarstwo w Opiece Dlugoterminowej, 2022, 7.3
3. Kornovski Y. et al., Etiologia, klasyfikacja, diagnostyka i profilaktyka stanów przedrakowych szyjki macicy. Onkologia w Praktyce Klinicznej-Edukacja, 2021, 7.6: 387-393
4. Janiszewska M. et al., Śródnabłonkowa neoplazja raka szyjki macicy – diagnoza, profilaktyka. Hygeia Public Health, 2015, 50: 63-69