Cykl bezowulacyjny – objawy, przyczyny i metody leczenia

Aby lepiej zrozumieć, czym jest cykl bezowulacyjny, warto przypomnieć sobie informacje na temat samego cyklu miesiączkowego. Cykl miesiączkowy, nazywany jest też cyklem menstruacyjnym lub owulacyjnym. Są to regularnie powtarzające się zmiany zachodzące w organizmie kobiety. Jaki jest ich finalny efekt? Oczywiście możliwość zajścia w ciążę i urodzenia dziecka. Długość każdego cyklu menstruacyjnego liczona jest od pierwszego dnia krwawienia, do ostatniego dnia przed następną miesiączką.

W każdym cyklu miesiączkowym wyróżniamy cztery fazy.

Przyjęło się, że początkiem cyklu jest menstruacja, ponieważ jest to objaw, którego początek najłatwiej rozpoznać. Comiesięczne krwawienie trwa ok. 4-5 dni, a w wyniku tego zjawiska ma miejsce złuszczenie błony śluzowej macicy, czyli endometrium. Częstym objawem, który towarzyszy menstruacji, jest dokuczliwy ból podbrzusza.

Trwa około 9 dni. Podczas fazy folikularnej dochodzi do intensywnego wzrostu błony śluzowej macicy. Jednocześnie ma miejsce wzrost pęcherzyka Graafa pod wpływem hormonu folikulotropowego FSH. Gdy pęcherzyk osiągnie dojrzałość, pęknie i uwolni gotową do zapłodnienia komórkę jajową.

O tym etapie mówimy, jeśli jest to cykl owulacyjny. Jeżeli w danym cyklu do tego dochodzi, w trakcie owulacji uwalniana jest komórka jajowa z pęcherzyka Graafa. Jest ona szybko wychwytywana przez jajowód. W tym miejscu przez 24 godziny (maksymalnie 48) może dojść do jej zapłodnienia. Z tego powodu precyzyjne obliczenie terminu owulacji jest ważnym zadaniem w przypadku planowania rodziny.

Najdłuższa faza cyklu – trwa ok. 14 dni. Ciało kobiety przygotowuje się wówczas na przyjęcie zapłodnionej komórki jajowej. Pod wpływem działania hormonów, pozostałość pęcherzyka Graafa przekształca się w tzw. ciałko żółte. Wydziela ono progesteron, który odgrywa kluczową rolę w przygotowaniu błony śluzowej macicy (endometrium) na przyjęcie zarodka. Ciałko żółte odpowiada również za zmiany zachodzące w szyjce macicy. Jeśli do zapłodnienia nie dojdzie, ciałko żółte zanika, a błona śluzowa znów zaczyna się złuszczać i u kresu fazy lutealnej pojawia się kolejna miesiączka.

Owulacja to jeden z najważniejszych punktów całego cyklu miesiączkowego. Podczas niego para ma największe szanse na poczęcie dziecka. To właśnie wtedy uwalniana jest komórka jajowa gotowa do zapłodnienia. Owulacja zwykle występuje na około 12-16 dni przed spodziewaną miesiączką. Najczęściej nie daje żadnych odczuwalnych objawów. Czasami jednak może wystąpić ból po prawej lub lewej stronie podbrzusza. W tym czasie zaobserwować można natomiast zmianę w temperaturze ciała – w przededniu owulacji następuje jej nieznaczny spadek, po owulacji zaś, jest ona nieznacznie podwyższona. Zmienia się również wygląd śluzu szyjkowego, który staje się rzadki, bardziej ciągnący i przezroczysty.

Cykle bezowulacyjne występujące w okresie dojrzewania, menopauzy lub do kilku miesięcy po porodzie, nie muszą stanowić powodu do niepokoju. Jednak w innych przypadkach mogą być objawem konkretnych schorzeń i wymagają diagnostyki. Szacuje się, że problem menstruacji pozbawionej owulacji dotyka nawet 60 proc. kobiet w wieku rozrodczym. Cykle bezowulacyjne mogą występować sporadycznie u kobiet, które ukończyły 25 r. ż., a u kobiet, które ukończyły 35 r. ż. mogą pojawiać się już regularnie. W wyniku tego utrudnia to samo zajście w ciążę. Kiedy starania o dziecko przedłuża się i nie prowadzi do ciąży, kobiety dostrzegają problem i zgłaszają się do specjalisty. Jak rozpoznać cykl bezowulacyjny? Oto objawy, które mogą wskazywać na to, że mamy do czynienia z zaburzonym cyklem menstruacji:

• brak zmiany konsystencji, gęstości i koloru śluzu, przez cały czas jest on gęsty i mętny,
• brak bólu owulacyjnego (np. w podbrzuszu),
• stała temperatura ciała (podczas owulacji jest ona podwyższoną o około 0,5 stopnia Celsjusza),
• brak zwiększonej ochoty na seks (zwykle libido rośnie w okolicach owulacji),
• nieregularne cykle owulacyjne (zwykle są one krótsze i trwają ok. 21-24 dni lub dłuższe, trwające nawet 35 dni).

Rozpoznanie objawów, które mogą wskazywać na występowanie cyklów bezowulacyjnych, nie jest najłatwiejsze. Jeśli natomiast którykolwiek z symptomów pojawia się u kobiety, najlepszym rozwiązaniem będzie konsultacja ze specjalistą. Będzie on w stanie rozwiać, bądź potwierdzić wątpliwości w tym zakresie.

Skoro zatem kulminacyjnym momentem cyklu miesiączkowego jest owulacja, to w przypadku cyklu bezowulacyjnego nie dochodzi do jajeczkowania, czyli wydostania się dojrzałej komórki jajowej z pęcherzyka Graafa.

Często jednak w terminie spodziewanej miesiączki lub po jej upływie, pojawia się normalne krwawienie. Z tego powodu wiele kobiet nawet nie zdaje sobie sprawy z wystąpienia tego zaburzenia.

Jakie są przyczyny braku owulacji? Cykl bezowulacyjny może pojawić się w każdym wieku, często wiąże się z okresem dojrzewania, a także pojawia się w czasie tzw. premenopauzy (etap poprzedzający przekwitanie).

Doświadczają go także kobiety po porodzie, u których sytuacja ta powinna się po pewnym czasie unormować. Brak owulacji w tych przypadkach jest całkowicie normalny i nie powinien stanowić powodu do niepokoju.

• zaburzenia funkcji jajników, w tym zespół policystycznych jajników (PCOS), torbiele, włókniaki, zapalenie przydatków, czy zmiany nowotworowe i interwencje chirurgiczne w obrębie jajników,
• nieprawidłowy poziom hormonów tarczycy (np. przy niedoczynności tarczycy),
• hiperprolaktynemię, czyli nadmiar hormonu prolaktyny produkowanego przez przysadkę, który może wywołać dysfunkcję gonad i w konsekwencji zanik miesiączki,
• nadmierną produkcję androgenów (męskich hormonów płciowych) prowadzącą do spadku poziomu żeńskich hormonów płciowych, czyli hiperandrogenizm (objawem jest np. nadmierne owłosienie),
• źle zbilansowaną dietę, która może prowadzić zarówno do nadwagi lub otyłości, jak i niedowagi czy anoreksji (w tym przypadku również obserwuje się zaburzenia miesiączkowania),
• intensywny wysiłek fizyczny,
• przyjmowanie niektórych leków,
• schorzenia w obszarze przysadki mózgowej (niedoczynność, stany zapalne, guzy),
• przewlekły stres, zaburzenia nerwicowe i depresję.

Sprawdź, co na ten temat mówi ekspert z Kliniki INVICTA:

Cykl menstruacyjny pozbawiony owulacji może naturalnie różnić się u poszczególnych kobiet. Pierwszym krokiem do ustalenia przyczyny problemów z zajściem w ciążę może być wykonanie testu owulacyjnego. Pozwala on na sprawdzenie poziomu lutropiny (LH) w moczu. Jest to hormon, który wywołuje owulację. Kiedy jego poziom jest najwyższy, dochodzi do pęknięcia pęcherzyka i uwolnienia dojrzałej komórki jajowej. Test wskaże, na jakim poziomie jest hormon LH w organizmie kobiety, przez co będzie można „przewidzieć”, czy wystąpi jajeczkowanie. Test owulacyjny nie odpowie jednak na pytanie, czy komórka jajowa rzeczywiście została uwolniona i do owulacji doszło. Ponadto, w części przypadków, testy owulacyjne mogą dać wynik fałszywie dodatni. Występuje to w sytuacji, kiedy ich działanie zostanie zaburzone ze względu na przyjmowanie niektórych leków, albo przez występowanie zaburzeń hormonalnych.

Ze względu na to, że cykl bezowulacyjny może mieć różne przyczyny, aby ustalić genezę jego występowania u danej pacjentki, niezbędne jest przeprowadzenie szczegółowej diagnostyki. Dlatego też, w przypadku jakichkolwiek niepokojących dolegliwości, należy jak najszybciej zgłosić się do ginekologa. Zleci on niezbędne badania (ginekologiczne i hormonalne), które pozwolą wykluczyć lub potwierdzić schorzenia jajników czy problemy hormonalne. Stosownie do uzyskanych wyników wdrożony zostanie plan leczenia. W przypadku gdy przyczyną są:

• zmiany hormonalne (np. nadmiar hormonu prolaktyny) – leczenie, dostosowane do indywidualnych potrzeb pacjentki, będzie polegało na regulacji gospodarki hormonalnej; hormonoterapię stosuje się m.in. w przypadku zespołu policystycznych jajników (PCOS);
• zmiany organiczne w narządach rodnych kobiety – zdarzają się sytuacje, w których niezbędne może okazać się wykonanie zabiegu chirurgicznego w postaci laparoskopii (dotyczy to m.in. torbieli, włókniaków, czy guza jajnika);

Nawet u zdrowych kobiet mogą zdarzać się cykle bezowulacyjne (ma to miejsce średnio 1-2 razy w ciągu roku). Jednak częstszy brak owulacji powinien stanowić podstawę do diagnostyki i wdrożenia odpowiedniego leczenia. Warto wspomnieć, że u ok. 90 proc. pacjentek, dzięki właściwie dobranym lekom udaje się przywrócić owulację, dzięki której będą miały szansę na zajście w ciążę drogą naturalną. Jeśli natomiast leczenie nie przyniesie założonych rezultatów, wówczas konieczne może okazać się zastosowanie technik wspomaganego rozrodu .

Co istotne, czasem, aby owulacja się „unormowała”, wystarczy jedynie zmiana dotychczasowego trybu życia. Zadbanie o prawidłową masę ciała (co wpłynie na prawidłowy poziom żeńskich hormonów płciowych – estrogenów), zmiana nawyków żywieniowych i wyeliminowanie czynników stresogennych, mogą mieć zbawienne skutki dla owulacji.

Cykl bezowulacyjny, który zdarza się sporadycznie, nie jest oznaką choroby i nie wymaga wizyty u lekarza. Jednak w przypadku gdy owulacja występuje rzadko, to niezależnie od tego, czy kobieta stara się o dziecko, czy też nie – powinna zgłosić się do specjalisty. Każde odchylenie od normy podczas cyklu miesiączkowego może nie tylko utrudnić zajście w ciążę, ale i wiązać się z poważniejszymi zaburzeniami (np. endokrynologicznymi lub hormonalnymi), których nie należy bagatelizować.

1. HAMBRIDGE, H. L., et al. The influence of sporadic anovulation on hormone levels in ovulatory cycles. Human reproduction, 2013, 28.6: 1687-1694
2. KISSELL, K. A., et al. Biological variability in serum anti-Müllerian hormone throughout the menstrual cycle in ovulatory and sporadic anovulatory cycles in eumenorrheic women. Human reproduction, 2014, 29.8: 1764-1772
3. RUSSELL, JEFFREY B., et al. The relationship of exercise to anovulatory cycles in female athletes: hormonal and physical characteristics. Obstetrics & Gynecology, 1984, 63.4: 452-456
4. HARTZ, A. J., et al. The association of obesity with infertility and related menstural abnormalities in women. International journal of obesity, 1979, 3.1: 57-73
5. RICHARDS, JoAnne S., et al. Molecular mechanisms of ovulation and luteinization. Molecular and cellular endocrinology, 1998, 145.1-2: 47-54
6. HAMILTON-FAIRLEY, D., et al. Low-dose gonadotrophin therapy for induction of ovulation in 100 women with polycystic ovary syndrome. Human Reproduction, 1991, 6.8: 1095-1099