FSH - badanie hormonu folikulotropowego, norma, wpływ na płodność

Choć hormon folikulotropowy wydzielany jest zarówno w organizmie kobiety, jak i mężczyzny, to oczywiście pełni on w obu przypadkach inne funkcje. U mężczyzn FSH stymuluje proliferację komórek Sertoliego. W związku z powyższym folikulotropina u mężczyzn wzmaga produkcję plemników. Hormon FSH stymuluje produkcję białka wiążącego androgeny i inhibiny przez komórki Sertoliego. Testosteron wydzielany przez komórki Leydiga pod wpływem LH, związany z białkiem wiążącym androgeny jest transportowany do światła kanalików nasiennych w celu utrzymania spermatogenezy.

Wszystkie te funkcje hormonu folikulotropowego w organizmie mężczyzny sprawiają, że ta glikoproteina ma znaczący wpływ na męską płodność. Ilość i jakość nasienia, a także prawidłowa podaż męskich hormonów płciowych, stanowią jedne z kluczowych aspektów w leczeniu niepłodności męskiej.

W kobiecej gospodarce hormonalnej FSH odpowiada przede wszystkim za pobudzanie dojrzewania pęcherzyków jajnikowych. Prowadzi to do produkcji estrogenów oraz progesteronu. Kolejną, niezwykle ważną funkcją folikulotropiny jest udział w przekształcaniu androgenów w estrogeny. Dochodzi do tego wskutek zwiększania aktywności enzymu aromatazy.

FSH u kobiet odpowiada także za zmiany powstające w błonie śluzowej macicy, które są charakterystyczne dla folikularnej fazy cyklu miesiączkowego. Żeński hormon folikulotropowy ma strategiczne znaczenie dla kobiecej płodności. W przypadku wystąpienia zaburzeń w poziomach FSH i LH może dojść do zatrzymania owulacji, co uniemożliwi wystąpienie spontanicznej ciąży.

Oznaczenie poziomu folikulotropiny w kobiecym organizmie warto wykonać przede wszystkim w przypadku wystąpienia zaburzeń w cyklu miesięcznym. Mogą to być na przykład nieregularne, bądź zbyt długie cykle. Kolejnym wskazaniem do wykonania badania FSH, są oczywiście problemy z zajściem w ciążę. Częstą sytuacją, w której lekarz prowadzący zleca oznaczenie FSH w połączeniu z LH, jest podejrzenie występowania u pacjentki zespołu policystycznych jajników (PCOS). To jedna z przyczyn niepłodności, polegająca na zatrzymaniu się prawidłowej owulacji. Warto również wiedzieć, że badanie FSH pozwala pośrednio oszacować rezerwę jajnikową. Jest to pula tych pęcherzyków jajnikowych, które będą w stanie przekształcić się w komórki jajowe.

Badanie FSH (hormonu folikulotropowego) pod tym kątem wykonuje się w połączeniu z oznaczeniem poziomu LH, a także estradiolu, choć najbardziej miarodajnym badaniem w ocenie rezerwy jajnikowej jest sprawdzenie poziomu AMH.

Folikulotropina ma wpływ na prawidłowe funkcjonowanie układu rozrodczego także u mężczyzn. W ich przypadku często zlecane jest badanie poziomu tego hormonu we krwi. Oczywiście, do takiej analizy dochodzi najczęściej w przypadku wystąpienia podejrzenia męskiej niepłodności – najczęściej w przypadkach obniżonych parametrów nasienia.

W zależności od zaleceń lekarza prowadzącego, badanie poziomu FSH może być wykonane na podstawie próbki z krwi lub na podstawie próbek moczu (porannego lub całodziennego). Co ciekawe, przed pobraniem surowicy celem oznaczenia w niej poziomu hormonu, nie trzeba być na czczo. U kobiet test z krwi wykonuje się najczęściej pomiędzy 2. a 5. dniem cyklu miesięcznego. Jest to faza folikularna, w której występują wyższe stężenia estrogenu. Uwzględnienie fazy cyklu jest konieczne do otrzymania miarodajnych wyników. Laboratorium powinno je przygotować już na drugi dzień po pobraniu próbek.

Wyniki badania powinny oczywiście trafić do interpretacji specjalisty, warto jednak orientować się w obszarze norm, jakie w prawidłowym obrazie powinno przyjąć stężenie FSH. Należy pamiętać, że na poziom folikulotropiny we krwi (bądź w moczu) mają wpływ liczne zmienne. Należą do nich wiek badanego, jego płeć oraz faza cyklu miesięcznego, w którym wykonano badanie. Co ważne, poziom hormonu folikulotropowego u mężczyzn i dzieci utrzymuje się na względnie tym samym poziomie. Wyjątek stanowią tutaj pierwsze dni po narodzinach oraz okres adolescencji, w którym notuje się wahania hormonu u młodych mężczyzn. W przypadku kobiet poziom folikulotropiny uzależniony jest nie tylko od wieku, ale także od fazy cyklu, choć zmiany te powinny się w pewnym momencie życia ustabilizować i mieć charakter regularny. Jakie zatem normy hormonu folikulotropowego przyjmuje się w zależności od wieku, płci oraz fazy cyklu?

Stężenie FSH – norma u dzieci i młodzieży

• od 1. do 5. roku życia – <0,4 IU/I
• dziewczęta przed pierwszą miesiączką – 1-12 IU/I
• dojrzewający chłopcy – 1-9,2 IU/I

Norma FSH u mężczyzn

• stały poziom o wartości od 1,4 – 12 IU/I

Normy FSH u kobiet

• I faza cyklu (menstruacja) – 3-12 IU/I
• II faza cyklu (faza folikularna) – <12 IU/I
• III faza cyklu (faza owulacyjna) – 20-90 IU/I
• IV faza cyklu (faza lutealna) – <10 IU/I
• okres ciąży – <0,3 IU/I
• menopauza – 40-250 IU/I

Interpretacja wyników badania FSH zawsze należy do lekarza prowadzącego. Zdarza się, że w sytuacji, w której otrzymane wartości mogą wskazywać na obecność stanu chorobowego bądź innych zaburzeń, konieczne będzie przeprowadzenie wielospecjalistycznej konsultacji. Usystematyzowanie interpretacji wyników badania poziomu folikulotropiny, zazwyczaj pozwala na wskazanie możliwych przyczyn, przez które wartości FSH są zawyżone lub zaniżone.

Poziom hormonu FSH niższy od przyjętych norm

Poziom hormonu folikulotropowego znajdujący się poniżej ustalonych norm (dla określonego wieku, płci czy fazy cyklu), może wskazywać na:

• niewydolność przysadki lub podwzgórza, co prowadzi do wtórnej niewydolności jajników i jąder,
• guza lub torbiel przysadki, bądź inne zmiany nowotworowe w tej strukturze mózgowej,
• przyjmowanie farmakoterapii wpływającej na obniżenie FSH (np. pigułki antykoncepcyjne).
• choroby jajników,
• zespół policystycznych jajników (PCOS),
• zaburzenia procesu dojrzewania (m.in. opóźnione dojrzewanie płciowe).

Zaburzenia lub choroby jajników często wiążą się z nieprawidłowym poziomem folikulotropiny we krwi. FSH jest kluczowym hormonem kontrolującym funkcję jajników i cykl menstruacyjny u kobiet. W przypadku zaburzeń jajników, FSH może być nadmiernie wysokie lub niskie, co może mieć istotne konsekwencje dla zdrowia reprodukcyjnego.

Problemy związane z wysokim poziomem FSH

Wysoki poziom FSH jest często związany z niedoborem pęcherzyków jajnikowych. W takich przypadkach jajniki nie są w stanie odpowiednio reagować na hormon i produkować wystarczającą ilość estrogenów. Podwyższone FSH może występować przy przedwczesnym wygasaniu czynności jajników lub menopauzy (zarówno naturalnej, jak i przedwczesnej). Przy wysokim stężeniu występują nieregularne cykle miesiączkowe, co jest jedną z przyczyn zaburzeń płodności.

Niski poziom FSH a ciąża

Z kolei niski poziom FSH może wskazywać na niewystarczającą produkcję hormonu przez przysadkę mózgową lub problem z funkcją jajników. Niskie FSH może prowadzić do nieprawidłowego wzrostu pęcherzyków jajnikowych, co może utrudniać owulację i powodować zaburzenia cyklu menstruacyjnego. U kobiet niski poziom FSH może być również związany z zespołem policystycznych jajników (PCOS) lub innymi schorzeniami hormonalnymi.

Poziom FSH jest ważnym wskaźnikiem stanu funkcji jajników i może dostarczyć cennych informacji diagnostycznych w przypadku podejrzenia zaburzeń jajników.

Warto jednak pamiętać, że interpretacja wyników powinna być zawsze dokonana przez wykwalifikowanego lekarza. Uwzględni on również inne czynniki kliniczne i wyniki badań dodatkowych. W przypadku obserwacji nieprawidłowości dotyczących poziomu FSH, ważne jest skonsultowanie się z lekarzem. Umożliwi to odpowiednią ocenę i planowanie dalszych działań.

Badanie FSH często zleca się w przypadku podejrzenia zaburzeń płodności. Należy pamiętać, że stanowi ono jedynie składową zestawu badań, analiz i konsultacji w tym obszarze, takich jak: oznaczenie poziomu hormonu AMH, Inhibiny B, oznaczenie wartości białka wiążącego hormony płciowe (SHBG), Estradiolu (E2).

Oprócz tego istotne jest, by poznać poziom hormonu luteinizującego (LH), badanie przeciwciał przeciw peroksydazie (anty-TPO), badanie stężenia siarczanu (DHEA-SO4), testosteronu (TST), hormonu tyreotropowego (TSH) oraz oznaczenie poziomu prolaktyny (PRL).

Jak wskazują powyższe opcje interpretacyjne, zbyt wysoki lub zbyt niski poziom folikulotropiny w organizmie, może wskazywać na szereg innych chorób lub nieprawidłowości.

W związku z powyższym niezwykle istotne jest powierzenie procesu diagnostycznego lekarzowi ginekologii, urologii, bądź endokrynologii. Pozwala to na powstrzymanie się od wysnuwania wniosków jedynie na podstawie wartości uzyskanych w wyniku badania.

1. MAYORGA, Maritza Perez, et al. Ovarian response to follicle-stimulating hormone (FSH) stimulation depends on the FSH receptor genotype. The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, 2000, 85.9: 3365-3369
2. GEMZELL, Carl A.; DICZFALUSY, Egon; TILLINGER, Gunnar. Clinical effect of human pituitary follicle-stimulating hormone (FSH). The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, 1958, 18.12: 1333-1348
3. SCHALLY, A. V., et al. Isolation and properties of the FSH and LH-releasing hormone. Biochemical and biophysical research communications, 1971, 43.2: 393-399
4. DURLINGER, Alexandra LL, et al. Anti-Mullerian hormone attenuates the effects of FSH on follicle development in the mouse ovary. Endocrinology, 2001, 142.11: 4891-4899
5. GLEICHER, Norbert; WEGHOFER, Andrea; BARAD, David H. Discordances between follicle stimulating hormone (FSH) and anti-Müllerian hormone (AMH) in female infertility. Reproductive Biology and Endocrinology, 2010, 8.1: 1-7