Podstawy diagnostyki płodności kobiet

Najistotniejszym pojedynczym czynnikiem wpływającym na płodność kobiety jest wiek. Dlatego zmiany związane ze starzeniem się, omawiane są przed innymi przyczynami niepłodności. W organizmie kobiety w miarę upływu lat zachodzą zmiany, które zmniejszają jej szansę na zapłodnienie. Przede wszystkim spada liczba pęcherzyków jajnikowych, a te, które zostają, starzeją się, co skutkuje zmniejszeniem szansy na zapłodnienie i wzrostem ryzyka utraty ciąży. 

Wraz z wiekiem zmniejsza się potencjalna szansa na urodzenie dziecka i w związku z tym zwiększa się odsetek niepłodnych par. O niepłodności mówimy, gdy para po roku regularnego współżycia bez stosowania jakiejkolwiek antykoncepcji nie uzyskała ciąży – w przypadku niepłodności nie diagnozujemy kobiety czy mężczyzny, lecz parę jako całość.

Badanie AMH wykonuje się poprzez pobranie krwi. Ten hormon to wskaźnik rezerwy jajnikowej, czyli liczby komórek jajowych. AMH jest produkowane przez komórki ziarniste otaczające każdy pęcherzyk jajnikowy i jego poziom pozostaje stosunkowo stabilny niezależnie od fazy cyklu miesiączkowego, co czyni badanie AMH wygodnym i wiarygodnym testem.

Wysoki poziom AMH zazwyczaj wskazuje na dobrą rezerwę jajnikową, co może być korzystne w leczeniu niepłodności, natomiast niski poziom może sygnalizować ograniczoną rezerwę jajnikową, co może być przeszkodą w osiągnięciu ciąży. Znajomość poziomu AMH pozwala na dokładniejszą ocenę płodności kobiety i pomaga w planowaniu odpowiedniej strategii leczenia niepłodności.

Zaburzenia miesiączkowania są często pierwszym sygnałem ostrzegawczym, który może wskazywać na obecność problemów z płodnością u kobiet. Nieprawidłowości takie jak rzadkie miesiączkowanie, brak miesiączki, czy bardzo obfite lub niezwykle skąpe krwawienia mogą być objawem różnych stanów, które wpływają na płodność.

Może do nich należeć zespół policystycznych jajników (PCOS), przedwczesne wygaśnięcie funkcji jajników, zaburzenia hormonalne, takie jak nadmiar prolaktyny lub zaburzenia tarczycy, a także inne problemy zdrowotne. Diagnostyka niepłodności często rozpoczyna się od dokładnego wywiadu medycznego dotyczącego cyklu miesiączkowego, a następnie może obejmować szereg badań, takich jak pomiar poziomu hormonów (FSH, LH, estrogenu, prolaktyny, TSH), ultrasonografię narządu rodnego, czy nawet laparoskopię, aby zidentyfikować przyczynę nieprawidłowości. Rozpoznanie i leczenie zaburzeń miesiączkowania są kluczowe w zwiększeniu szans na zajście w ciążę.

Badanie FSH, czyli pomiar poziomu hormonu folikulotropowego, jest równie istotnym elementem diagnostyki niepłodności, zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Hormon FSH jest produkowany przez przysadkę mózgową i odgrywa centralną rolę w regulacji procesów rozrodczych, w tym dojrzewania pęcherzyków jajnikowych i owulacji. W kontekście diagnostyki niepłodności, poziom FSH mierzony jest zwykle we wczesnej fazie cyklu miesiączkowego, najczęściej między 2. a 5. dniem, co pozwala na ocenę funkcji jajników.

Wysoki poziom FSH może wskazywać na zmniejszoną rezerwę jajnikową lub na to, że jajniki nie reagują odpowiednio na stymulację hormonalną, co jest często obserwowane w przypadku przedwczesnego wygaśnięcia funkcji jajników lub przybliżającej się menopauzy. Z kolei niższy poziom FSH może wskazywać na lepszą rezerwę jajnikową i większe szanse na skuteczne leczenie niepłodności.

Oprócz oceny płodności kobiet, badanie FSH jest również używane do oceny stanu płodności u mężczyzn, gdzie wysoki poziom może wskazywać na problem z funkcjonowaniem jąder, na przykład z ich zdolnością do produkcji plemników.

Należą do nich zaburzenia funkcjonowania jajników, które prowadzą do bardzo nieregularnych owulacji lub też ich zupełnego braku.

W przypadku występowania niepłodności o nieznanej przyczynie u kobiety po 30. roku życia zawsze należy rozważyć przedwczesne wygasanie czynności jajników i zmniejszenie liczby pęcherzyków w jajniku. Obserwuje się wtedy skrócenie długości cykli miesiączkowych, spowodowanych krótszą fazą folikularną.

W wyjątkowych sytuacjach, nawet w przypadku regularnych miesiączek, może dochodzić do luteinizacji niepękniętego pęcherzyka dominującego – występują regularne cykle miesiączkowe bez owulacji. Ocena owulacji jest jednym z podstawowych badań w leczeniu niepłodności. Obecność jajeczkowania potwierdza się seryjnymi badaniami USG w kolejnych dniach cyklu miesiączkowego, a także oceną wzrostu pęcherzyka dominującego z jednoczesną obserwacją jakości i ilości śluzu szyjkowego.

Samodzielna obserwacja występowania cykli owulacyjnych możliwa jest poprzez ocenę śluzu przez pacjentkę, wykonywanie codziennych pomiarów temperatury ciała lub wykonywanie testów owulacyjnych. Obserwacje takie najlepiej jest prowadzić równolegle do badań USG w celu potwierdzenia owulacji. Jednak jedynym pewnym dowodem na wystąpienie owulacji jest ciąża. Po stwierdzeniu zaburzeń konieczne jest rozpoznanie ich przyczyn, wykonanie badań hormonalnych, a w określonych sytuacjach wykluczenie np. endometriozy i stanów zapalnych. Po ustaleniu przyczyn braku jajeczkowania można rozpocząć leczenie.

Zaburzenia hormonalne będące powodem niepłodności mogą wiązać się m.in. z przedwczesnym wygasaniem czynności jajników, hiperprolaktynemią, nadmiarem męskich hormonów płciowych, nieprawidłową czynnością tarczycy i nadnerczy oraz insulinoopornością. Objawy kliniczne związane z tymi dolegliwościami to plamienie przed miesiączką, bolesność piersi, skrócenie cykli miesiączkowych, narastające owłosienie, trądzik, tendencja do nadwagi, obniżenie wagi ciała, ciemne zabarwienie skóry pod pachami, lub w okolicy krocza.

Niepłodność może być spowodowana niedrożnością jajowodów lub zmianami patologicznymi w obrębie miednicy mniejszej. Objawami stanów zapalnych są najczęściej dolegliwości bólowe podbrzusza oraz upławy. Mogą one wystąpić jako powikłanie po leczeniu operacyjnym, szczególnie zapaleniu wyrostka robaczkowego czy operacjach ginekologicznych.

Badanie drożności jajowodów nie jest pierwszym badaniem wykonywanym w diagnostyce niepłodności. Powinno być wykonane, jeżeli wskazują na to dane uzyskane z wywiadu lub przed wykonaniem np. inseminacji domacicznej. Ocena drożność jajowodów jest również wskazana po wystąpieniu ciąży pozamacicznej.

Czyli zabieg operacyjny, w trakcie którego możliwa jest ocena drożności jajowodów. Polega na podaniu płynu do jamy macicy i obserwacji jego przemieszczania się do jamy brzusznej.

Laparoskopia powinna być wykonywana u pacjentek z nieprawidłowym wynikiem histerosalpingografii albo nieprawidłowym wynikiem badania klinicznego. Jest również polecana u kobiet, które przeszły stan zapalny przydatków lub leczenie chirurgiczne, np. wycięcie wyrostka, operacje na jajnikach. Badanie to może być pomocne, gdy przyczyna niepłodności jest niejasna. Zabieg ten przeprowadzany jest częściej w celu usunięcia zmian np.: w jajnikach lub z powodu podejrzenia endometriozy. Może być łączony z histeroskopią dla oceny budowy jamy macicy.

Zabieg endoskopowy mający na celu ocenę budowy jamy macicy; w trakcie zabiegu istnieje możliwość usunięcia zmian występujących w jamie macicy: polipów, mięśniaków, zrostów. Rutynowe wykonywanie histeroskopii u wszystkich niepłodnych pacjentek nie ma uzasadnienia. Badanie to powinno się wykonywać, gdy występują objawy kliniczne lub zmiany stwierdzane w badaniu USG lub HSG.

Diagnostyka niepłodności u kobiet jest złożonym procesem, który wymaga holistycznego podejścia do zdrowia. Obejmuje ona ocenę wielu czynników, takich jak historia miesiączkowania, poziomy hormonów (FSH, LH, AMH, estrogenu, prolaktyny), stan anatomiczny narządów rozrodczych oraz ocenę czynników środowiskowych. Techniki diagnostyczne, takie jak ultrasonografia, histeroskopia, laparoskopia czy badanie drożności jajowodów, pozwalają na dokładną ocenę przyczyn niepłodności, wskazując zarówno na problemy z owulacją, zaburzenia hormonalne, jak i mechaniczne przeszkody w drogach rozrodczych. 

Ważne jest, aby diagnostyka była przeprowadzona w sposób kompleksowy, co umożliwia dostosowanie najbardziej odpowiednich metod leczenia, zwiększając tym samym szanse na osiągnięcie ciąży. Proces ten podkreśla również znaczenie wsparcia psychologicznego dla kobiet przechodzących przez trudności związane z niepłodnością, co jest niezbędne dla ich ogólnego dobrostanu i sukcesu terapeutycznego.