Oligospermia – przyczyny, leczenie, wpływ na płodność

Kłopoty z płodnością ma coraz więcej mieszkańców krajów wysokorozwiniętych, w tym również Polski. Problem jest na tyle poważny, że Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wpisała niepłodność na listę chorób cywilizacyjnych XXI wieku, do których zalicza się również takie schorzenia jak: cukrzyca, otyłość, astma, choroba wieńcowa, czy rak.

Szacuje się, że niepłodność dotyczy ok. 15-20% par w wieku reprodukcyjnym starających się o dziecko. Warto od razu podkreślić, że jej przyczyny nie leżą wyłącznie po stronie kobiet, ale w równym stopniu dotyczą także mężczyzn.

Ze strony kobiet są to najczęściej zaburzenia owulacji, endometrioza, niedrożność jajowodów, zespół policystycznych jajników, czy nieleczone choroby tarczycy.

Głównym czynnikiem u mężczyzn jest natomiast wciąż pogarszająca się jakość nasienia, która tylko przez ostania 40-50 lat spadła o przeszło 50%. Jeszcze w latach 80-tych XX wieku za normę uznawano 60 mln plemników w 1 ml ejakulatu, obecnie jest to już tylko 15 mln plemników na 1 ml ejakulatu.

W zestawieniu płodności poszczególnych narodów Polacy wypadają bardzo niekorzystnie – nasi Panowie mają w ejakulacie średnio 3 razy mniej plemników niż Finowie, czy Kanadyjczycy.

Oligospermia jest jedną z najczęstszych przyczyn męskiej niepłodności, która może skutecznie zniweczyć starania o upragnione dziecko. Schorzenie to dotyka obecnie ok. 30% Polaków i polega na osłabieniu się jakości nasienia poprzez zmniejszenie się ilości plemników w ejakulacie.

Według najnowszych ustaleń WHO oligospermia występuje wtedy, gdy ilość plemników w 1 ml spermy wynosi mniej niż 15 milionów (jest to wartość referencyjna, która określa, że przy takiej liczbie plemników w nasieniu 95% mężczyzn może mieć dziecko).

Oligospermia może mieć zarówno charakter przejściowy, jak i może trwać stale. Ponadto, w zależności od ilości plemników w ejakulacie, wyróżnia się jej następujące rodzaje:

• oligospermię łagodną (10-15 mln plemników/ml);
• oligospermię umiarkowaną (5-10 mln plemników/ml);
• oligospermię ciężką (0-5 mln plemników/ml);
• oligospermię ekstremalną, czyli kryptozoospermię (w spermie znajdują się jedynie pojedyncze plemniki);
• azoospermię (całkowity brak plemników w nasieniu).

Potencjalnych przyczyn oligospermii może być bardzo dużo. Przy czym, do obniżenia liczby plemników w nasieniu mogą prowadzić zarówno zaburzenia ściśle związane z gonadami, jak i te kompletnie od nich niezależne.

Do najczęstszych przyczyn oligospermii należy nieprawidłowa spermatogeneza (spowodowana żylakami powrózka nasiennego, wnętrostwem, czy świnkowym zapaleniem jąder) oraz niedrożność przewodów wyprowadzających nasienie (spowodowana niedrożnością przewodu wytryskowego, niedrożnością najądrza, usunięciem nasieniowodu, torbielami na nasieniowodach, obustronnym brakiem nasieniowodów o charakterze wrodzonym, czy przerostem pęcherzyków nasiennych).

Ruchliwość plemników, zwana także motoryką plemników, jest jednym z kluczowych czynników oceny męskiej płodności w kontekście oligospermii.

Jeśli plemniki są obecne w niewystarczającej ilości i dodatkowo wykazują niską ruchliwość, to szanse na skuteczne zapłodnienie mogą być znacząco zmniejszone. Ruchliwość plemników jest krytycznym czynnikiem, ponieważ muszą one pokonać długą i skomplikowaną trasę, aby dotrzeć do jajeczka. W związku z tym, gdy plemniki są nieruchome lub ich ruch jest ograniczony, istnieje większe ryzyko niepowodzenia w procesie zapłodnienia.

Podstawowym badaniem diagnostycznym, które ma na celu sprawdzenie płodności i wykrycie przyczyn trudności z poczęciem dziecka jest badanie nasienia. Przed przystąpieniem do niego, wskazane jest by mężczyzna powstrzymał się od spożywania alkoholu i aktywności seksualnej. Badanie nasienia pozwala nie tylko sprawdzić, ile plemników znajduje się w jednym mililitrze pobranej próbki, ale dzięki niemu oznaczyć można także takie parametry jak:

• objętość ejakulatu;
• prawidłową budowę plemników;
• ruchliwość plemników;
• żywotność plemników;
• pH nasienia.

Sposób leczenia oligospermii jest ściśle związany z przyczyną schorzenia i może polegać na leczeniu farmakologicznym lub w niektórych przypadkach operacyjnym. W pierwszym przypadku, pacjent najczęściej poddany jest terapii hormonalnej.

Zaleca się również zażywanie takich suplementów jak: witamina E, selen, cynk, koenzym Q, L-karnityna, L-arginina i glutation. Poprawiają one bowiem parametry nasienia, w tym morfologię, koncentrację i ruchliwość plemników oraz objętość ejakulatu.

Drugi, operacyjny sposób natomiast wykorzystywany jest wyłącznie w przypadku, gdy oligospermia wynika z żylaków powrózka nasiennego, wnętrostwa, niedrożności nasieniowodów, czy wad wrodzonych narządu rodnego.

Jeśli zaś, pacjent nie może zostać poddany operacji lub też oligospermia ma inną przyczynę niż niedrożność przewodów nasiennych, to wówczas można zwiększyć szanse na uzyskanie ciąży wykorzystując do tego techniki wspomaganego rozrodu, takie jak inseminacja domaciczna czy in vitro.

Podstawą jest jednak zadbanie o zdrowy styl życia i zmiana dotychczasowych przyzwyczajeń. Według WHO, to właśnie profilaktyka ma ogromne znaczenie w poprawie jakości nasienia, a jego pogarszającą się jakość, specjaliści tłumaczą stresem i związkami chemicznymi występującymi nie tylko w zanieczyszczonym środowisku, ale i w dodatkach do żywności, środkach czystości, czy kosmetykach.

Ważne jest również to, aby przyjrzeć się swoim nawykom żywieniowym i usunąć z jadłospisu tłuszcze zwierzęce i produkty bogate w węglowodany. Tak więc, w diecie mężczyzny dbającego o jakość swojej spermy powinny przeważać warzywa, owoce, ryby, tłuszcze roślinne, orzechy i chude białko (musi znaleźć się w niej także codzienna porcja witaminy C i E, kwasu foliowego, cynku i selenu).

Ogromną rolę odgrywa także aktywność fizyczna i seksualna oraz zmiana trybu życia, w tym zadbanie o relaks i wystarczającą ilość snu. Wskazana jest także całkowita rezygnacja ze szkodliwych używek i ograniczenie spożywanej ilości alkoholu. Istotne jest również unikanie przegrzewania jąder, które powodować może zbyt ciasna bielizna.

Oligospermia jest problemem, który dotyka wielu mężczyzn. Jednak obecnie pacjenci, którzy zmagają się z obniżoną ilością plemników w nasieniu są w stanie począć dziecko zarówno podczas naturalnych kontaktów seksualnych, jak i z wykorzystaniem różnych technik wspomagających. Ważne jest jednak, aby w razie jakichkolwiek problemów z płodnością, jak najszybciej zgłosić się do specjalisty. Bowiem tylko poznanie ich przyczyny umożliwi podjęcie skutecznego leczenia.