Badanie płodności u mężczyzn

Badanie ogólne nasienia dostarcza podstawowych informacji na temat jego jakości. Polega na analizie próbki spermy pod kątem kluczowych parametrów, takich jak liczba plemników, upłynnienie czy objętość ejakulatu. Badanie umożliwia także określenie potencjału prokreacyjnego mężczyzny i dokładne zdiagnozowanie podłoża ewentualnych problemów z płodnością.

Dzięki wynikom uzyskanym z próbki nasienia możliwe jest:

• dokonanie oceny liczby i jakości plemników mężczyzny,
• określenie szans pacjenta na posiadanie potomstwa w drodze naturalnego poczęcia,
• zdiagnozowanie przyczyny problemów z poczęciem dziecka,
• w przypadku nieprawidłowości nasienia, określenie najskuteczniejszej ścieżki postępowania medycznego.

Przed badaniem nasienia należy zachować abstynencję seksualną przez okres od 2 do 7 dni. Materiał pobierany jest metodą masturbacji i najlepiej oddać go bezpośrednio w Klinice INVICTA, w specjalnym, intymnym pomieszczeniu. Pozwoli nam to zapewnić najlepsze warunki przechowywania, dzięki czemu materiał będzie miał najwyższą jakość diagnostyczną. Istnieje możliwość oddania nasienia w domu, do jałowego pojemnika, który można nabyć w aptece. W takiej sytuacji materiał musi być dostarczony do laboratorium najpóźniej w ciągu 30 minut od pobrania. Istotne jest, aby pacjent oddał do badania cały materiał, jaki udało mu się uzyskać, ponieważ w ramach badania ocenia się również objętość nasienia.

Jak interpretować wyniki? W 2010 r. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zmieniła wartości referencyjne poszczególnych parametrów badania nasienia. Aktualne wartości przedstawiamy w poniższej tabeli.

Standardowa ocena nasienia nie zawsze dostarcza wszystkich koniecznych informacji umożliwiających określenie płodności mężczyzny. Badanie fragmentacji DNA plemnika pozwala na szczegółowe zbadanie jakości materiału genetycznego jako prognostycznego parametru skuteczności zapłodnienia, rozwoju ciąży i urodzenia zdrowego dziecka.

Zarodki uzyskane wskutek zapłodnienia komórki jajowej plemnikiem z nieprawidłowym (wysokim) stopniem fragmentacji DNA, mają słabe rokowania już na etapie rozwoju w stadium blastocysty (5-dniowy zarodek). Podane do macicy znacznie gorzej się przyjmują, a uzyskane dzięki nim ciąże częściej mogą kończyć się poronieniami, nieprawidłowościami i zwiększoną podatnością potomstwa na zachorowalność na nowotwory.

Podwyższony poziom fragmentacji DNA plemnikowego związany jest z infekcjami, gorączką, podwyższeniem temperatury w okolicach jąder, paleniem papierosów, nieodpowiednią dietą, używkami, ekspozycją na zanieczyszczenia środowiskowe, jak również z zaawansowanym wiekiem.

Leczenie, a dokładniej zminimalizowanie poziomu fragmentacji, zależy od czynnika sprawczego. Jeśli przyczyną uszkodzeń w chromatynie (włóknista substancja występująca w jądrze komórkowym) był stres oksydacyjny, zmiana stylu życia oraz zbilansowana dieta mogą przyczynić się do obniżenia stopnia uszkodzenia DNA. Stosowanie antybiotykoterapii w przypadku stanów infekcyjnych również powinno poskutkować obniżeniem poziomu fragmentacji. Zweryfikowanie trafności podjętych czynności należy sprawdzić, oceniając jakość materiału genetycznego ponownie, w odstępie 2-3 miesięcy od ostatniej analizy.

Test ROS to kompleksowa analiza nasienia, która umożliwia określenie poziomu stresu oksydacyjnego, czyli stanu zaburzonej równowagi męskich komórek rozrodczych na podstawie kilku kropel materiału. W przypadku widocznych nieprawidłowości lekarz może zaplanować odpowiednie postępowanie, w tym farmakoterapię, suplementację i zmianę diety, które mają na celu poprawę potencjału oksydacyjno-redukcyjnego nasienia. Redukcja stresu oksydacyjnego może pozytywnie wpłynąć na płodność i zwiększyć szanse na naturalne poczęcie. Wysoki poziom stresu oksydacyjnego zaburza proces zapłodnienia, może negatywnie wpływać na rozwój zarodków, a także zmniejszać szanse na powodzenie programów leczenia niepłodności metodą in vitro.

MSOME (ang. Motile Sperm Organelle Morphology Examination) to rozszerzone badanie morfologii ruchomych plemników w dużym powiększeniu. Pozwala na wykrycie wakuoli (rodzaj defektu) w główkach gamet męskich oraz określenie ich wielkości. Istnieje bowiem związek pomiędzy obecnością wakuoli, a uszkodzeniem chromatyny jądrowej (substancja wypełniająca jądra komórkowe gamet męskich). Duże wakuole mogą sugerować nieprawidłowości w nasieniu lub uszkodzenie DNA. Badanie wykonywane jest m.in. w celu kwalifikacji pacjenta do procedury IMSI-MSOME.

Test hypoosmotyczny HOS (ang. Hypo-osmotic Swelling Test) to rozszerzone badanie nasienia, które pozwala na ocenę żywotności plemników, a także analizę prawidłowości budowy ich błony komórkowej. W żywych plemnikach, w środowisku hypoosmotycznym woda przechodzi przez półprzepuszczalną błonę komórkową plemnika do jego wnętrza, powodując zwijanie się witki. Reakcja ta jest możliwa tylko przy zdrowym nasieniu, gdzie plemniki posiadają integralną błonę komórkową.

Rozszerzone badanie nasienia SOME+HOS wykonywane jest pod bardzo dużym powiększeniem. Polega na ocenie morfologii główki plemnika i jej struktur wewnętrznych, a także na obserwacji reakcji witki w środowisku hypoosmotycznym. Badania na płodność dla mężczyzn SOME+HOS wykonywane są m.in. w celu kwalifikacji pacjenta do procedury in vitro.

Test HBA pozwala na ocenę jakości plemników oraz stopnia ich dojrzałości. Procedura polega na wiązaniu gamet męskich z kwasem hialuronowym (hialuronianem). Z racji tego, że substancja ta w znacznej ilości występuje w otoczeniu komórki jajowej, zdolność plemników do wiązania się z hialuronianem jest niezwykle istotna z perspektywy zapłodnienia. Analizy wykazują także związek procesu z morfologią i jakością męskiego materiału genetycznego.

Test wiązania plemników z hialuronianem można wykonać w przypadku plemników wyróżniających się poprawną ruchliwością, przy odpowiedniej ich liczbie w nasieniu. Jest on wskazany w przypadku podejrzenia niepłodności idiopatycznej (niewiadomego pochodzenia) oraz jeśli istnieje potrzeba poszerzenia diagnostyki przed dalszymi działaniami medycznymi.

Plemniki wykorzystywane w metodach leczenia in vitro wymagają odpowiedniego przygotowania. W wyniku izolacji plemników z nasienia następuje: oddzielenie ich od plazmy nasienia (płynu nasiennego), usunięcie substancji hamujących zdolność do zapłodnienia, zapoczątkowanie procesów ułatwiających zapłodnienie komórki jajowej, selekcja tych o prawidłowej morfologii i ruchliwości, a także usunięcie bakterii i wirusów. Dzięki temu możemy uzyskać zdrowe gamety męskie – bez uszkodzeń materiału genetycznego.

W izolacji plemników wykorzystuje się techniki, takie jak:

• płukanie nasienia,
• separacja na nieciągłym gradiencie podłoża,
• migracja wstępująca – ang. swim up.

Najczęściej wykorzystywaną metodą jest separacja poprzez proces wirowania na nieciągłym gradiencie Percollu (ang. Density Gradient Centrifugation), która pozwala na uzyskanie jednolitej populacji prawidłowych plemników i oddzielenie ich od pozostałych elementów morfotycznych nasienia. Metoda ta niesie za sobą również znikome ryzyko utraty plemników przy ich niewielkiej liczbie w ejakulacie. Wyizolowane plemniki wykorzystuje się w procesie inseminacji przy zastosowaniu procedury mikroiniekcji plemnika do komórki jajowej (ICSI).

Diagnostyczna biopsja jądra to procedura polegająca na pobraniu wycinka tkanki celem weryfikacji histopatologicznej. Badanie wykonuje się drogą przezskórnej punkcji cienkoigłowej na zasadzie aspiracji (zassania płynu) lub w drodze otwartego postępowania chirurgicznego. Zabieg biopsji odbywa się w znieczuleniu ogólnym lub miejscowym. Pobrany materiał oceniany jest pod kątem obecności lub braku komórek plemnikotwórczych i plemników. Biopsję jądra wykonuje się najczęściej w przypadku stwierdzenia azoospermii (braku plemników w nasieniu) celem diagnostyki różnicowej azoospermii z niedrożności i azoospermii bez niedrożności przewodów wyprowadzających nasienie.

Hormon AMH (ang. Anti-Müllerian Hormone) występuje zarówno w surowicy kobiet, jak i mężczyzn. U mężczyzn, w przeciwieństwie do płci żeńskiej, gdzie AMH wykrywa się dopiero po okresie pokwitania, jest obecny od niemowlęctwa. Po osiągnięciu dojrzałości płciowej przez chłopców AMH występuje głównie w nasieniu. Uważa się go za marker dojrzałości funkcjonalnej komórek Sertoliego znajdujących się w jądrach oraz rozwoju procesu spermatogenezy (powstawania i dojrzewania plemników).

Wskazaniem do wykonania badania AHM u chłopców jest podejrzenie wrodzonych wad układu rozrodczego, które w przyszłości mogą wpłynąć na niepłodność lub bezpłodność. U dorosłych mężczyzn poziom hormonu antymüllerowskiego sprawdza się zazwyczaj w celu oceny skuteczności leczenia raka jąder lub wykluczenia nawrotu choroby.

Prolaktyna, inaczej laktotropina, to hormon produkowany głównie w przysadce mózgowej. Pełni ponad 300 funkcji w organizmie, m.in. wpływa na prawidłowe funkcjonowanie układu rozrodczego, reguluje układ odpornościowy, a także oddziałuje na zachowanie i samopoczucie. W przypadku mężczyzn stymuluje jądra do wydzielania testosteronu. Zbyt niski poziom prolaktyny może powodować zaburzenia erekcji i wytrysku, pogorszenie jakości nasienia i zmniejszenie poziomu androgenów. Zbyt wysokie wartości mogą z kolei negatywnie wpływać na libido, a także prowadzić do rozwoju różnych innych zaburzeń, jak ginekomastia (przerost gruczołów piersiowych u mężczyzn) czy osteoporoza.

Podstawowym badaniem płodności u mężczyzn jest analiza nasienia, czyli tzw. spermiogram lub seminogram. Przy ustalaniu przyczyny niepłodności konieczne jest wykonanie dodatkowych badań hormonalnych i testów genetycznych. Laboratoria INVICTA jako pierwsze w Polsce wprowadziły nowoczesne testy płodności dla mężczyzn pozwalające na kompleksową i zaawansowaną ocenę nasienia. Dzięki nim jesteśmy w stanie sprawniej i szybciej określić przyczynę problemów z poczęciem, a następnie podjąć odpowiednie kroki, aby pomóc niepłodnym parom w staraniach o dziecko.