Niepłodność wtórna – problem z zajściem w drugą ciążę

Przyjmuje się, że para, która bezowocnie stara się o dziecko ponad 12 miesięcy, powinna zasięgnąć lekarskiej konsultacji, gdyż w takim przypadku można już mówić o niepłodności. Jeżeli podobne problemy pojawiają się na etapie poczęcia drugiego bądź kolejnego dziecka, z wizytą u specjalisty nie warto zwlekać tak długo. Powtarzające się, nieudane próby oddalają w czasie moment zapłodnienia, co nie pozostaje z korzyścią dla powodzenia tych starań. Trzeba pamiętać, że im starsi rodzice, tym większe ryzyko związane z ciążą i tym większe problemy z samym poczęciem. Niepłodność wtórna jest więc zaburzeniem, które diagnozuje się często już po 6-ciu miesiącach nieudanych prób zapłodnienia. Szacuje się, że w Polsce problem ten dotyka aż ok. 20% par posiadających dzieci.

W kontekście wtórnej niepłodności warto wiedzieć, że średnio w 51% przypadków, problemy ze skutecznym zapłodnieniem wynikają z męskich ograniczeń płodności. Dlatego tak ważne jest, aby w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w obszarze płodności kobiety, zbadać także pod tym kątem jej partnera. Może się bowiem okazać, że po wdrożeniu skutecznego leczenia pacjentki, poczęcie potomstwa nie będzie nadal możliwe ze względu na dolegliwości występujące po stronie mężczyzny. Niepłodność wtórna jest więc zaburzeniem, które w równym stopniu wynika tak z żeńskich, jak i męskich ograniczeń płodności.

Przyczyny niepłodności wtórnej można sklasyfikować właściwe w ten sam sposób, jak czynniki stojące za niepłodnością pierwotną. Oczywiście na diagnozę źródła niepowodzeń w zapłodnieniu, duży wpływ mogą mieć aspekty związane z już przebytą ciążą i porodem, a także ewentualne choroby lub urazy, które wystąpiły u jednego bądź obojga partnerów od tamtego czasu.

Występowanie niepłodności wtórnej u kobiet zazwyczaj wiąże się z upływającym czasem, który wpływa choćby na obniżenie poziomu rezerwy jajnikowej. Dodatkowo, u pacjentki mogą zostać zaobserwowane takie dolegliwości, jak mięśniaki lub polipy macicy, występowanie przegrody macicy, a także inne nieprawidłowości w budowie tego organu. Za zaburzenia hormonalne wpływające na niezakłóconą owulację będą odpowiadały natomiast takie schorzenia, jak niedoczynność tarczycy, czy nawrót bądź ujawnienie się aspektów związanych z PCOS – zespołem policystycznych jajników. Niektóre nieprawidłowości w funkcjonowaniu narządów rozrodczych kobiety, jak choćby niedrożność jajowodów czy uszkodzenia jajników, mogą być następstwem nieleczonych chorób oraz infekcji intymnych. Ze względu na ten czynnik, niezwykle ważne jest pozostawanie pod stałą opieką lekarza i wykonywanie kontrolnych badań.

W przypadku kobiecej niepłodności wtórnej istnieją także aspekty, które mogą wiązać się z przebytą wcześniej ciążą lub/i porodem. Są to nie tylko ewentualne uszkodzenia anatomii narządów rodnych, ale także obciążenia psychologiczne, czy traumy mogące w istotny sposób wpływać na skuteczność ponownego zapłodnienia. Leczenie takich zaburzeń jest niezwykle trudne i wymaga profesjonalnej pomocy, a także niezwykłej delikatności w postępowaniu. Trzeba bowiem pamiętać, że już samo zdiagnozowanie czynników psychicznych jako tych, które odpowiadają za wtórną niepłodność, nastręcza specjalistom sporych trudności.

Wiele czynników, zarówno natury fizjologicznej, jak i cywilizacyjnej może stać za męską niepłodnością wtórną. Choć teoretycznie przyjmuje się, że mężczyzna w przeciwieństwie do kobiety jest płodny do końca swojego życia, to jakość jego nasienia na przestrzeni lat ulega zwykle znacznemu pogorszeniu. Chodzi tu przede wszystkim o takie parametry, jak ilość, ruchliwość czy prawidłowa budowa plemników znajdujących się w ejakulacie. Badanie nasienia, to standardowa procedura przy diagnozowaniu niepłodności wtórnej, jak i pierwotnej. Jakie czynniki mogą mieć wpływ na ograniczenie męskiej płodności? Przede wszystkim styl życia, stres, nieprawidłowa dieta, siedzący tryb życia, dopuszczanie do przegrzewania jąder np. poprzez sposób użytkowania urządzeń elektronicznych. Dodatkowo na zdolność do rozrodu wpływają przebyte choroby, infekcje czy urazy mechaniczne narządów płciowych. Z tych powodów niezmiernie ważne jest, aby panowie również regularnie odwiedzali lekarza specjalistę i kontrolowali swój stan zdrowia.

Diagnozowanie niepłodności wtórnej przebiega w podobny sposób, jak ma to miejsce w przypadku niepłodności pierwotnej. Różnica polega tu na okresie czasu, po którym para powinna zgłosić się do lekarza. Przy niepłodności pierwotnej jest to zazwyczaj 12 miesięcy nieudanych prób zapłodnienia, a w przypadku niepłodności wtórnej – 6 miesięcy. Wynika to ze wskazanego wcześniej niekorzystnego wpływu upływającego czasu na płodność zarówno kobiety, jak i mężczyzny. Diagnozowanie niepłodności wtórnej powinno dotyczyć możliwości rozrodczych obojga partnerów. W każdym przypadku, z oczywistych przyczyn, przebiega ono jednak inaczej. Jak diagnozuje się niepłodność wtórną u kobiety?

Najczęściej poprzez:

• badanie ginekologiczne,
• badanie USG narządów rodnych,
• badania pod kątem ustalenia poziomu: AMH, inhibiny B, SHBG, estradiolu, hormonu folikulotropowego (FSH), hormonu luteinizującego (LH),
• prolaktyny, przeciwciał przeciw peroksydazie tarczycowej, siarczanu DHEA, testosteronu, a także hormonu tyreotropowego (TSH).

W przypadku badania pod kątem męskiej niepłodności wykonuje się badania diagnostyczne takie jak:

• seminogram – określenie jakości nasienia, ilości, ruchliwości, morfologii plemników oraz wielu innych parametrów,
• badanie morfologii plemników w dużym powiększeniu (MSOME),
• test hypoosmotyczny HOS,
• badanie SOME + HOS,
• badanie fragmentacji DNA plemnika,
• badania hormonalne.

Wszystkie powyższe analizy mają za zadanie wykluczenie lub potwierdzenie przypuszczeń lekarza specjalisty wynikających z przeprowadzonego uprzednio wywiadu medycznego. Jest to pierwszy i jeden z najważniejszych etapów w diagnostyce niepłodności wtórnej. W trakcie tego rozpoznania lekarz będzie zadawał pytania o przebieg poprzedniej ciąży lub ciąż, ewentualne powikłania czy komplikacje z tym związane, a także o to, czy od czasu ostatniego porodu nie wystąpiły u partnerów choroby, w wyniku których musieli przechodzić lub nadal przechodzą farmakoterapię. Wywiad medyczny ma za zadanie określenie, czy obecne warunki i styl życia partnerów mogą mieć negatywne znaczenie dla ich płodności. Stres, ciężkie warunki pracy, zła dieta, brak aktywności fizycznej – to wszystko ma wpływ na ogólny stan zdrowia rodziców, a więc także na ich zdolność do poczęcia kolejnego dziecka. Wywiad medyczny to także najlepsza okazja do zasygnalizowania lekarzowi problemów natury psychologicznej, z których mogą wynikać problemy z uzyskaniem ciąży.

Dobór metody leczenia niepłodności wtórnej jest oczywiście ściśle skorelowany ze zdiagnozowaną przyczyną tego stanu. Zasadniczo sposoby terapii niepłodności można zaliczyć do kilku grup:

• zmiana stylu życia, diety,
• psychoterapia,
• terapia farmakologiczna,
• zabiegi chirurgiczne,
• metody wspomaganego rozrodu.

Zdarza się, że u podłoża problemów ze spłodzeniem kolejnego potomka leżą czynniki, na które sami pacjenci mają największy wpływ. Chodzi tu oczywiście o modyfikację niezdrowego, obciążającego organizm stylu życia, bądź uświadomienie sobie istnienia i sposobu pokonania barier psychologicznych stojących na przeszkodzie do zajścia w drugą ciążę. Jeżeli jednak przyczyna tego stanu rzeczy tkwi w zaburzeniach gospodarki hormonalnej lub nieprawidłowościach w anatomii narządów rodnych, wówczas konieczne okazuje się wdrożenie farmakoterapii bądź zabiegów chirurgicznych. W niektórych przypadkach wszystkie wspomniane wcześniej działania mogą nie przynieść jednak oczekiwanych rezultatów. Czasami już podczas wstępnego wywiadu medycznego lekarz jest w stanie nakreślić taki właśnie scenariusz. Wówczas partnerom pozostaje możliwość skorzystania z metod wspomaganego rozrodu, takich jak inseminacja domaciczna lub zapłodnienie in vitro.

Kluczowym dla skutecznego poczęcia drugiego bądź kolejnego dziecka, jest postępowanie dalekowzroczne. Oznacza to, że podejmowanie wszelkich aktywności życiowych przez partnerów powinno mieć na względzie ich dobrostan zdrowotny już na wiele lat przed podjęciem decyzji o kolejnej ciąży. Regularne badania, zbilansowana dieta, rezygnacja z używek, aktywność fizyczna, to tylko niektóre z zachowań leżących u podstaw płodności człowieka. Jeżeli jednak niepłodność wtórna jest konsekwencją czynników niezależnych od partnerów, na przykład szybko obniżającej się rezerwy jajnikowej u kobiety, można rozważyć krioprezerwację, a więc mrożenie komórek jajowych. Jest to coraz bardziej popularne w Polsce działanie, istotnie zwiększające szansę na ciążę w zaplanowanym przez rodziców czasie.